بايدها و نبايدهاي عزاداري حسيني

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی زرین نامه؛ بايدها و نبايدهاي عزاداري حسيني از منظر رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله العظمی خامنه ای ( مدظله العالی)

مقدمه:

شروع ماه محرم آغاز فصل تجديد پيمان و تازه نمودن عهد با انساني است كه از همه امكانات و توانايي هاي موجود ياري گرفت، تا اسلام اصيل را احيا كند و از بروز شكاف در كامل ترين دين الهي ممانعت به عمل آورد. حسين بن علي (علیه السلام) پرچم مبارزه و ايستادگي در برابر ظلم را، 1400 سال پيش، آنچنان برافراشت كه هنوز پس از گذشت سال ها و ماه ها بر زمين نيفتاده است. پيام نهضت عاشورا و سرخي خون شهداي كربلادر طي قرون گذشته علاوه بر اينكه رنگ كهنگي و قدمت به خود نگرفته است، بلكه بالعكس نفوذ بيشتري در عمق وجود انسان ها يافته است به همين مناسبت كه هر سال با شكوهتر از پارسال در روزهاي عزاداري سالار شهيدان فطرت هاي حقيقتجو و آزاده با شور و حرارت فراوان به تشكيل تجمع هاي سوگواري، مجالس عزا و دسته هاي سينه زني دست مي زنند و با سرلوحه قرار دادن شعارهاي اصل نهضت عاشورا در نقاط مختلف جهان، با همه قوا بر عليه ظلم و ستم جهاني قيام مي كنند. اما در اينجا يك نكته را نبايد فراموش نمود.

نماد سرخ عاشورا و نهضت عظيم كربلاهمچون ديگر اركان مهم دين اسلام از گزندها و نقشه هاي احتمالي دشمنان قسم خورده مصون نخواهد بود. اگر روايات و احاديث بر اين مسئله تاكيد مي كند كه با برپايي هيئت هاي عزاداري و سوگواري ياد و خاطره سالار شهيدان در دل ها و جان ها زنده شود، دركنارش به اين نكته نيز اشاره مي كند كه چارچوب هاي شرعي و عرفي اين مراسم ها و حركت ها نيز به طور جدي بايد لحاظ گردد. نشر فرهنگ عاشورايي اگر از مسير نادرست و غير صحيح صورت گيرد قطعا بازتاب هاي ناخوشايند و پيامدهاي منفي به دنبال خواهد داشت. لذا بر نخبگان فكري و مذهبي جامعه لازم است تا با توجه هر چه بيشتر به اين امور و جلوگيري از وقوع انحرافات بستر را در جهت اشاعه و نشر شعارهاي اصيل نهضت كربلافراهم كنند.

در همين راستا قصد داريم با نگاهي گذرا به مهمترين بايدها و نبايدهاي عزاداري هاي حسيني از نگاه رهبر معظم انقلاب و سرلوحه قرار دادن آن، قدمي هر چند كوچك در اين زمينه برداشته باشيم.

1) مفهوم شناسي

هيئت به چه معناست؟ شايد يكي از مسائل عمده اي كه نيازمند به تحليل و بازخواني جدي است . مفهوم شناسي هيئت عزاداري به عنوان اصلي ترين نماد در عرصه سوگواري هاي مرتبط با مكتب اهل بيت (علیه السلام) است.ارائه ترسيم يك مفهوم كامل و دقيق قطعا موجب مي شود تا از بروز انحرافات و يا تعابير شخصي جلوگيري شود. رهبر معظم انقلاب در تبيين و بررسي اين مفهوم خاطرنشان مي كنند:

«هيئت، نماد تجمع عاطفي و فكري بر محور شخصيت حسين بن علي (علیه السلام) است؛ مجلس عزاداري و دسته سينه زني است؛ اسمش را هر چه مي خواهند، بگذارند. مراد اين است كه گروهي دور هم جمع مي شوند و پايه كارشان بر عواطف و فكر- هر دو است؛ عواطف تنها نيست، انديشه خشك بي عاطفه هم نيست. اگر عواطف تنها باشد اثربخش نيست و در واقع زندگي اثر نمي گذارد. اگر انديشه و فكر، خشك و بي عاطفه هم باشد، ماندگاري و نفوذ و گستردگي نخواهد داشت. شادابي فكر به آميختگي آن با عواطف است. محور هم وجود مقدس اباعبدالله (عليه الصلاه والسلام) است، يك سرچشمه خشك نشدني، دريايي كه انسان هرگز نمي تواند به عمق آن برسد؛ از عاطفه و فكر، هر دو ...» (3/6/1384) با توجه به اين تذكر مهم مي توان اين گونه نتيجه گيري نمود كه هيئت و يا تجمع عزاداري واقعي محوريت اصلي اش با شخصيت امام حسين (علیه السلام) است كه دو عنصر عاطفه و فكر نيز در آن دخيل مي باشد. البته نبايد فراموش كنيم اين عاطفه و فكر لازم و ملزوم يكديگرند و نبايد در حاشيه قرار گيرند.

2) توجه به برنامه ريزي دقيق

بعد از تبيين و مشخص نمودن مفهوم واقعي هيئت هاي عزاداري توجه به يك نكته حائز اهميت است كه با شروع ماه محرم و صفر- با توجه به بافت مذهبي وفرهنگي جامعه ما- شاهد شكل گيري حجم عظيمي از حركت هاي جمعي و تجمع هاي مذهبي در جهت عرض ادب ارادت به سالار شهيدان هستيم. با در نظر گرفتن اين مسئله لزوم برنامه ريزي دقيق براي جلوگيري از بروز بي نظمي ها در ميان شركت كنندگان و همچنين برپا كنندگان اين مراسم ها و همچنين ايجاد بستر مناسب براي استفاده از ظرفيت ها و موقعيت هاي موجود در جهت اشاعه فرهنگ عاشورايي بيش از پيش احساس مي شود. اين هشدار ظريف و حياتي نيز از منظر رهبر معظم انقلاب دور نمانده است. ايشان در اين باره تصريح مي كنند: «واقعا يك مسئله بسيار، بسيار مهمي است مسئله محرم و صفر. اولين چيزي كه لازم است براي محرم و صفر يك برنامه ريزي است، برنامه ريزي جمعي ... جا دارد يك تشكيلاتي بنشينند قبل از محرم كيفيت ورود در اين ماه و اهم مطالبي كه در اين ماه محرم و صفر امسال مثلالازم است با توجه به شرايط زمان و حوادث و عوارض اينها را برنامه ريزي بكنند و بعد يك دبيرخانه اي، يك مركزي، يك كانوني اين را منتقل كنند به همه، كه آقايان در مثلافرض كنيد كه دهه محرم امسال اين مطالب اولويت دارد براي گفتن، بيان كردن مثلايا حتي بيش از اين. اين لحن، اين سياست، اين برنامه ريزي جايش خالي است ... به هر حال ما امروز كه نظام جمهوري اسلامي است و ما مجموعه هستيم نه فرد، يك نظاميم. امروز ديگر عيب است براي ما كه وارد يك فصل تبليغي بشويم، اين همه هم آدم باشيم، اما برنامه ريزي از قبل نكرده باشيم ....» (31/6/1364)

3) استفاده از ظرفيت ها

ايام محرم و گرد آمدن توده هاي مردم- در همه طبقات سني- در هيئت هاي مذهبي، بهترين موقعيت، بهانه و فرصت در جهت تبليغ احكام دين اسلام و ترويج محورها و شعارهاي مهم نهضت عاشورا مي باشد. اين مسئله در دوران گذشته تاريخ ما نيز مصاديق بسياري دارد به عنوان نمونه بسياري از حركت ها و جريانات مخالف رژيم پهلوي در دوران مبارزات انقلابي مردم ايران از درون اين مراسم نشات گرفت و شايد بسياري از مفاهيم و احكام اصيل ديني نيز اين گونه در ميان توده هاي مردمي پخش و منتشر مي گرديد بر همين مبناست كه بسياري از متفكران دغدغه مند همچون شهيد مطهري، شهيد مفتح، شهيد بهشتي و ... در آن زمان سعي مي كردند تا با ساماندهي و استفاده بهينه از ايام عزاداري سالار شهيدان، به اهداف والاي خود كه همانا پيروزي انقلاب اسلامي بر رژيم منحوس پهلوي بود، دست يابند. بنيانگذار كبير انقلاب اسلامي علاوه بر مقام معظم رهبري تاكيدات بسياري در استفاده از اين ظرفيت ها داشتند. اما رهبر معظم انقلاب پيرامون اهميت و ضرورت اين مسئله متذكر مي شوند.

«من اگر بخواهم درباره مجالس عزاداري در كل كشور قضاوت كاملي كنم، اين قضاوت صددرصد مثبت نيست. اخلاص وارادت و وفا و ايمان مردم جاي حرف ندارد. بعضي از منبرها و سخنراني ها، جالب و بسيار ممتاز است، بعضي از عزاداري ها خوب است؛ اما اينها همگاني نيست. ما بايد همت كنيم تا به بركت همين مجالس، درس حسين بن علي (علیه السلام) را با همه قدرت و قوت، بر افكار عمومي جامعه مان عرضه كنيم. اين آن كاري است كه هم به عهده من است، هم به عهده شماست، هم به عهده نوحه خوان است، هم به عهده سخنران و هم به عهده سينه زن است...» (19/2/1380)

با توجه به اين مطلب غناي هر چه بهتر مجالس عزاداري و استفاده از ظرفيت هاي واقعي آن امري است كه با همكاري و همگرايي مداحان، سخنرانان و مخاطبان مراسم صورت مي گيرد و در صورتي كه اركان ذكر شده هر كدام به نحو مطلوب وظايف خود را انجام دهند مي توان انتظار وقوع يك گردهمايي مذهبي كامل و چهارچوب مند را داشت.

4) سخنراني و تبليغ مساعده مند

يكي از محورهاي اساسي مجالس عزاداري در ايام ماه محرم الحرام بخش سخنراني و بيان احكام و مطالب ديني است. سخنرانان در ايام اين دو ماه (محرم و صفر) از جمله فعال ترين اعضا و اجزاي اين تجمع هاي مذهبي محسوب مي شوند و روش و اسلوب آنها در اداره و جهت گيري مراسم سوگواري بسيار حائز اهميت است. مقام معظم رهبري پيرامون نقش خطير و وظيفه مبلغين در ايام ماه محرم متذكر مي شوند.

«چند سال است كه در ايران و شايد در بقيه نقاط پيرو مذهب اهل بيت در عالم، سنت تبليغ در ماه محرم جاري است. تبليغ در دوراني كه حاكميت اسلام نيست، يك تفاوت اساسي با دوران حاكميت اسلام دارد. ... اساس فرق بين

اين دو گونه تبليغ، اين است كه در دوران حاكميت اسلام، دين عبارت از مجموعه مسائل زندگي است، سياست هم جزء آن است، اداره حقوق هم جزء آن است، مسائل ارتباطات خارجي و موضع گيري هاي مسلمانان در مقابل جناح هاي مختلف دنيا هم جزء آن است، مسائل اقتصادي هم جزء همين مجموعه است، ارتباط اشخاص با يكديگر و رعايت اخلاق در امور مختلف زندگي هم جزء آن است. دين يك مجموعه است كه شامل مسائل شخصي و فردي، مسائل اجتماعي، مسائلي كه دسته جمعي بايد انجام بگيرد، مسائلي كه ولو اجتماعي است، ولي يك يك افراد مي توانند آن را انجام بدهند، مسائلي كه مربوط به سرنوشت دنيا يا سرنوشت آن كشور است مي شود. وقتي مي خواهيم تبليغ كنيم يعني تبليغ همه اينها...» 13/2/1376)

بنابراين گفته عرصه تبليغ يك عرصه بسيط با چارچوب هاي گسترده است كه بسياري از مسائل و حواشي زندگي انسان ها را در برمي گيرد. اما رهبر انقلاب در مقاطع متفاوت و با توجه به شرايط موجود مهمترين خصوصيات تبليغ كامل و تبليغ موفق را يادآور شده اند كه مهمترين آنها عبارتند از:

1- مبلغان بايد نياز زمانه را بشناسند

2- منبرها و سخنراني ها بايد انسان ساز و توليد كننده فكر صحيح باشد.

3- همه عناصر موجود در نهضت عاشورا يعني عاطفه، تعقل و حماسه بايد در سخنراني ها به يك اندازه موجود باشد.

4- منطق در ارائه مطالب نقش اصلي را ايفا مي كند.

5- بيان هنرمندانه را نبايد فراموش كرد.

6- پيرايه هاي مضر بايد از فرهنگ عاشورايي زدوده شود.

7- مرثيه خواني (مستند و مستدل) نبايد از منبرهاي سخنراني جدا شود.

5) مداحي و مرثيه خواني

از جمله عناصر بسيار مهم و تاثيرگذار در روند شكل گيري و تكوين مراسم سوگواري امام حسين (علیه السلام) و مجالس عزاداري نقش مداحان اهل بيت و مرثيه خوانان در اين جريان است. حضور يك مداح هنرمند و محوريت يك مرثيه خوان معتبر و دانشمند نشان داده است كه در شكل گيري و جهت مند شدن يك مجلس پر محتوا و هدفمند بسيار موثر است.البته در جريان مرثيه خواني و مداحي آسيب هاي مهم و جدي نيز وجود دارد كه متفكران مذهبي و متخصصين امر در مقاطع مختلف توجه جدي به آن مبذول داشته و آنها را گوشزد كرده اند. مهمترين اين افراد استاد شهيد مرتضي مطهري و كتاب حماسه حسيني است كه به نوعي يك حركت تاثيرگذار و عميق در بحث تبيين و آسيب شناسي عزاداري هاي حسيني محسوب مي شود. مقام معظم رهبري نيز مكررا اين مسئله را مورد توجه قرار داده اند و به آن اشاره نموده اند كه مهمترين آنها بدين ترتيب است:

الف) در مرثيه خواني و قرائت روضه اباعبدالله الحسين (علیه السلام) اولين شرط داشتن محتوا و عمق كافي است.

ب) نبايد از مطالب گمراه كننده و بي اساس براي تهييج عواطف استفاده كرد.

ج) عزا داري ها و مداحي ها نبايد آميخته به حرام باشد.

د) بهترين، كامل ترين و زيباترين شعرها و مرثيه ها جهت سرودن در مجالس انتخاب بشود.

ذ) هنرمندي در نحوه مداحلي و استفاده از سبك معقول، عرفي و مشروع بسيار مهم است.

ه-) از حرف هاي كم محتوا و بي اساس كه در آن سودي نيست بايد دوري شود.

ي) تحريف و ايجاد حركت هاي اضافه در جهت پيشبرد هدف نيز امري ناپسند و طرد شده است.

امید است با الهام از مکتب نجات بخش عاشورا درراه اعتلای اسلام ناب محمدی بتوانیم به وظیفه اصلی خودکه ترویج فرهنگ ناب عاشورا در سطح جامعه اسلامی موفق باشیم.

محمد حسین جنتی عطایی

عضو کانون مداحان شهرستان گرگان