تک تحریم و پاتک اقتصاد مقاومتی

امروزه بحث تحریم های غرب علیه جمهوری اسلامی ایران بحث داغ اکثر محافل و مجامع کشورمان است، به ویژه اینکه در ماه های اخیر تحریم های غرب به طور بی سابقه ای افزایش یافته و حتی نفت ایران را که نقشی تاثیر گذار در اقتصاد کشور داشته در برگرفته است. بنابراین همین امر بهانه ای شد تا نگاهی اجمالی داشته باشیم به سیاست های تحریمی ایالات متحده که در طول چند دهه گذشته نقشی مهم در دکترین راهبردی آن کشور به خصوص برای مقابله با جمهوری اسلامی ایران داشته است.

اگر بخواهیم تعریفی با نگرش حقوقی از تحریم اقتصادی ارائه بدهیم باید اذعان کنیم اقدامی است که هدف آن تلاش برای اجبار به تغییر سیاست کشوری خاص است که با اقدامات خود صلح بین المللی را خدشه دار می سازد، به عبارت دیگر می توان گفت تحریم اقتصادی یکی از ابزارهای تنبیه و مجازات کشور ناقض صلح بوده که می تواند توسط دولتها بکارگرفته شود. میثاق جامعه ملل اولین گام در جهت تنظیم مقرراتی در زمینه توسل به مجازات در سطح بین المللی برای کشورهای ناقض صلح بوده و گام دوم که نقش فوق العاده موثری در این زمینه دارد، مقرراتی است که در منشور سازمان ملل متحد وضع شده است. طبق ماده ۴۱ فصل هفتم منشور، شورای امنیت می تواند برای حفظ صلح بین المللی تصمیم بگیرد به چه اقداماتی که متضمن استعمال نیروی مسلح نباشد، دست بزند و می تواند از اعضای ملل متحد بخواهد که به اقداماتی شامل متوقف ساختن تمام یا قسمتی از روابط اقتصادی و ارتباطات راه آهن ، دریایی، هوایی، پستی، تلگرافی، رادیویی و سایر وسایل ارتباطی و قطع روابط سیاسی مبادرت ورزند.

علی رغم تاکید بر نحوه اعمال تحریم اقتصادی در منشور سازمان ملل متحد، در طول دهه های گذشته شاهد اعمال تحریم هایی از سوی برخی کشورها بوده ایم که بدون توجه به مقررات و حقوق بین المللی و به صورت یک جانبه اتخاذ شده است در حالی که صراحتاً در منشور سازمان ملل آمده شورای امنیت در زمانی که با نقض صلحی از سوی کشورها مواجه شود از این ابزار استفاده نماید، اگرچه در خصوص ترکیب اعضاء دائم شورای امنیت سازمان ملل نیز حرف و حدیث های زیادی وجود دارد اما مجالی برای پرداختن به آن موضوع مهم در این نوشتار نبوده و می طلبد به صورت جداگانه به این موضوع که برخی سران کشورها هم در شانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در تهران بر اصلاح ساختار سازمان ملل تاکید کردند پرداخته شود. بنابراین توسل به تحریم اقتصادی فقط از طریق شورای امنیت سازمان ملل متحد می تواند مشروع باشد و استفاده از این ابزار بطور یکجانبه ناقض منشور سازمان ملل متحد خواهد بود. اما مروری بر تحولات گذشته تاریخ نشان می دهد تحریم اقتصادی همواره یکی از ابزارهای فشار و اجبار در پیشبرد اهداف سیاست خارجی کشورها در سطح بین المللی مورد توجه قرار گرفته که البته کارنامه ایالات متحده آمریکا در این خصوص تاریک تر از قدرت های دیگر بوده است.

دولت آمریکا همواره بزرگترین سهم را در کاربرد سیاست تحریم اقتصادی داشته است. به دنبال فروپاشی اتحاد جماهیرشوروی و پایان جنگ سرد، سهم آمریکا در تحریم های اقتصادی جهان بشدت افزایش یافت. در بین سال های ۱۹۱۸ تا۱۹۹۰ دولت آمریکا مسئول۷۷ مورد از کل ۱۱۵ تحریم های اقتصادی جهان، یعنی ۶۷ درصد کل تحریم ها بود و در بین سال های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۹ سهم آمریکا در کل تحریم های اقتصادی جهان به ۹۲ درصد افزایش یافت. تنها در دوره اول ریاست جمهوری کلینتون دولت آمریکا ۶۱ تحریم اقتصادی را علیه ۳۵ کشور جهان، با جمعیتی بالغ بر ۲/۳ میلیارد نفر، یعنی ۴۲ درصد کل جمعیت جهان و ۷۹۰ میلیارد دلار صادرات، یعنی ۱۹درصد صادرات جهان، به اجرا گذاشت که اهداف واهی این تحریم ها عبارت بودند از: جلوگیری از نقض حقوق بشر ، مبارزه با تروریسم بین المللی ، منع گسترش سلاح های هسته ای ، حمایت از حقوق کارگران ، حفظ محیط زیست و جلوگیری از گسترش مناقشات و جنگ های داخلی، در حالی که مهمترین هدف آمریکا از این تحریم ها رسیدن به سیاست ها و حفظ استیلای خود آن هم پس از فروپاشی بلوک شرق بوده است.

تحریم اقتصادی در کنار حقوق بشر به عنوان نماد فشار نرم افزاری در دکترین راهبردی امنیتی آمریکا مورد توجه دست اندرکاران سیاست خارجی آن کشور قرارگرفته که بر همین اساس اگر کشوری اهداف استراتژیک آن قدرت را نپذیرفت و یا چالشی برای سیاست های زیاده خواهی آن بوجود آورد شکل نوینی از رفتار استراتژیکی توسط آمریکا بر علیه آن با استفاده از این ابزارها به مرحله اجرا گذاشته می شود، کشور جمهوری اسلامی ایران یکی از این کشورها است که از زمان پیروزی انقلاب اسلامی به بهانه ای واهی توسط آمریکا تحریم شده است و حتی در قطعنامه های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل متحد بر علیه ایران آن کشور نقشی اساسی داشته است. در سال های اخیر مهمترین بهانه ای که آمریکا با بهانه قرار دادن آن کشورهای غربی را برای هم سو کردن با سیاست های تحریمی خود بر علیه جمهوری اسلامی ایران ترغیب کرده موضوع انرژی هسته ای کشورمان است که آن کشور طی چندین سال گذشته تبلیغات وسیعی را بر علیه آن به راه انداخته تا بتواند با به دست آوردن اجماع جهانی انرژی هسته ای ایران را که در حال حاضر مهم ترین نماد قدرت کشور در عرصه علمی مطرح شده متوقف کند. نگاهی بر اظهارات برخی سیاستمداران ایالات متحده گویای این امر است که طرح موارد واهی از جمله انرژی هسته ای بهانه ای است برای تضعیف و ممانعت از رشد و شکوفایی جمهوری اسلامی ایران که در حال حاضر به عنوان مانعی بزرگ برای سیاست های استیلا جویانه آمریکا محسوب می شود. هنری کیسینجر استاد سیاست خارجی آمریکا معتقد است هدف سیاست آمریکا در خاور میانه این است که نگذارد کشوری استیلای آمریکا در این منطقه را با چالش مواجه کند، از این رو سیاسی کردن موضوع انرژی هسته ای ایران و متعاقب آن تحریم های گسترده به بهانه دستیابی ایران به سلاح های هسته ای در همین راستا بوده چرا که پیروزی انقلاب اسلامی ایران با رهبری داهیانه امام راحل(ره) و با آرمان های جهانی و اهداف ضدامپریالیستی در منطقه ای حساس همچون خلیج فارس، ضربه سختی را بر پیکره امپریالیسم آمریکا وارد کرده و از آن زمان تاکنون چالش هایی را برای آن کشور به وجود آورده و مخالفت با سیاست های جاه طلبانه آمریکا باعث شده در تیررس تحریم های یک جانبه آن کشور قرار بگیرد و هدف تحریم ها نیز چیزی جز تضعیف ایران و توقف توسعه و پیشرفت کشور نبوده است. برآورد محققان و سیاستمداران آمریکا این است که در اثر تحریم ، ایران منزوی شده و جامعه دچار بحران می شود و بهم می ریزد، گرانی بر مردم فشار می آورد و این امر باعث ایجاد نارضایتی و کنش اصلاحی یا براندازانه می شود، در واقع ایالات متحده و هم پیمانان آن تحریم را ادامه دیپلماسی عمومی و تقویت اعتراض مردم می دانند که جمهوری اسلامی ایران را به حاشیه می کشاند و آن را تبدیل به بازیگری خنثی و بی کارکرد در منطقه می گرداند در حالی که نه تنها چنین نشده بلکه امروزه ایران در کنار توسعه و پیشرفت، نقشی تاثیر گذار در منطقه و نظام بین الملل داشته که حضور سران و مقامات بیش از ۱۲۰ کشور و سازمان های بین المللی در شانزدهمین اجلاس سران غیر متعهدها در تهران، علی رغم فعالیت های گسترده غرب مبنی بر ممانعت از حضور سران و مقامات برخی کشورها و سازمان های بین المللی در این اجلاس و همچنین اعتراف برخی مسئولان و سیاستمداران غربی بر نقش و تاثیرگذاری ایران در تحولات منطقه و نظام بین الملل مبین همین مطلب است.

البته باید اذعان کرد در نظام بین المللی که وابستگی متقابل بین کشورها یکی از مهمترین ویژگی آن محسوب می شود تحریم های اقتصادی می تواند تاثیر گذار و نگران کننده باشد اما کشوری که بیش از سه دهه سخت ترین تحریم ها را تجربه کرده و بدون وابستگی و با اتکاء به توان داخلی مسیر رشد و توسعه را بدون کوچکترین وقفه ای طی کرده تاثیر گذاری تحریم ها به مراتب کمتر از کشوری خواهد بود که سیاست وابستگی را دنبال می کند. اما نگرانی از تحریم های اقتصادی زمانی بیشتر می شود که برخی افراد در داخل کشور برای رسیدن به مقاصد و اهداف شوم خود هم صدا با دشمنان این نظام سعی می کنند اهمیت تحریم ها را بیشتر جلوه دهند در حالی که غافل از این هستند که ملت ایران در طول سه دهه گذشته تحریم های گوناگونی را تجربه کرده اند و به تعبیر زیبای مقام معظم رهبری، مردم کشورمان در مقابله با تحریم ها واکسینه شده اند. اما این ها به معنی غفلت از تحریم ها نبوده و همزمان با تشدید تحریم ها اقدامات مقابله ای نیز در داخل بایستی با همان شدت و البته بیشتر صورت گیرد که کشور در طی دهه های گذشته نشان داده به راحتی از عهده این کار بر می آید.

می توان گفت با توجه به پایبندی مسئولان و ملت ایران به اصول و ارزش های انقلاب اسلامی ، سیاست های خصمانه آمریکا با کشورمان پایانی نخواهد داشت اما آنچه اهمیت دارد این است که باید در این برهه حساس نیز با تمام توان و ظرفیت در مقابل این سیاست های خصمانه آمریکا ایستادگی و مقاومت کرد. در کنار استفاده از کلیه ظرفیت های دیپلماتیک جهت زدودن آثار منفی و کاستن از سختی تحریم ها باید در داخل کشور نیز اقدامات مقابله ای انجام شود که با اطمینان می توان گفت نامگذاری سال ۱۳۹۱ به سال «تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی» از سوی مقام معظم رهبری که نشان از درایت و هوشیاری معظم له داشته و همچنین طرح موضوع «اقتصاد مقاومتی» از سوی ایشان از مهم ترین اقدام در این زمینه محسوب شده که مسئولین نظام باید به دور از هر گونه درگیری های جناحی و حزبی از همه توان خود برای جامه عمل پوشاندن به آنها استفاده نموده و مردم نیز باید مسئولین را در این راه بیش از پیش همراهی نمایند چرا که سربلندی و موفقیت در این مسیر دشوار نیازمند همدلی و همکاری صمیمانه مسئولین و مردم خواهد بود. پس برای عبور از این برهه حساس و سرنوشت ساز باید در برابر ناملایمات و سختی ها صبر پیشه کرده و با اتکاء به یاری خداوند تبارک و تعالی در مسیر توسعه و شکوفایی قدم برداریم که در حال حاضر یکی از مصداقهای بارز صبر در وضعیت کنونی توجه به توان و ظرفیت تولیدی کشور و استفاده از تولیدات داخلی در همه عرصه ها بوده که این امر یکی از مصادیق بارز اقتصاد مقاومتی نیز محسوب شده و تجربه نشان می دهد اهمیت دادن به توانایی داخلی یکی از راههای موفقیت برخی کشورها بوده است بگونه ای که اگر کالاهای تولیدی کشور چین امروزه توانسته بازار دنیا را قبضه کند و اقتصاد رو به پیشرفت داشته باشد به این دلیل است که مردم چین بسیار کم مصرف و عموما از تولیدات خود مصرف می نمایند. باید یقین داشته باشیم که مقاومت و ایستادگی در برابر سیاست های تحریمی آمریکا در این برهه از زمان که کشور پیشرفت های زیادی را در عرصه های مختلف به دست آورده به مراتب راحت تر از مقاومت و ایستادگی در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی خواهد بود و باید هوشمندانه و واقع بینانه با این موضوع برخورد کرده و نسبت به عملیات روانی دشمن که در کنار این تحریم ها به راه انداخته شده هوشیار باشیم و از این موضوع نیز غافل نباشیم که تحریم ها اگرچه نگران کننده بوده ولی آثار مثبتی نیز برای کشور داشته که در این خصوص مقام معظم رهبری فرمودند: »اگر فشار اقتصادی نبود، تحریم اقتصادی نبود، تحریم علمی نبود، استعدادهای جوانهای ما مجال بروز پیدا نمیکردند... تحریم کردند، استعداد درونی به جوش آمد، ملت بالا کشید، ملت رشد کرد، این پرچم برافراشته تر شد. بعد از این هم همین است.»