حجامت از نگاه مولکولی و سلولی

بطور مثال از پیامبر اعظم صل الله علیه وآله است که فرمودند: الحجامه دواء کل داء یعنی حجامت داروی تمام بیماری ها ست. و امثال این فرمایش ها در روایات اسلامی فراوان است.

به طور خلاصه وقتی ما حجامت می کنیم در واقع سه پدیده اتفاق می افتد :

اول : ایجاد یک التهاب و آسیب سلولی عمدی بوسیله بادکش کردن.

دوم : تشدید التهاب و آسیب بوسیله ایجاد خراش های سطحی پوست ناحیه حجامت.

سوم : خروج خون از موضع حجامت بوسیله بادکش های بعدی.

حال ببینیم در هر مرحله چه پدیده ای رخ می دهد و چه نتایجی در بر دارد ؟

در بادکش اولیه وایجاد التهاب و آسیب سلولی اولیه ، پیام های سلولی از سلول های منطقه التهاب و سلول های دچار آسیب شده صادر می گردد که این پیام های شیمیایی سیتوکین نام دارند و برخی از آن ها پیام بسیج عمومی سیستم ایمنی بدن، در جهت تمایز و تکثیر در محل های تولید سلول های ایمنی می باشد و همچنینپیام فراخوان عمومی سلول های ایمنی به منطقه التهاب و آسیب هستند که از مناطق تجمع سلول های سیستم ایمنی آنها را به ناحیه حجامت جلب می کند و موجب آزاد شدن برخی از واسطه های شیمیایی می گردد که موجب گشادی عروق به خصوص مویرگ ها و تجمع خون فراوان در این ناحیه می گردد و باعث خروج پلاسما (قسمت مایع خون ) به ماده بین سلولی می گردد ، در این مرحله با ایجاد خراش های سطحی در ناحیه پرخون و ملتهب و عمیق تر شدن آسیب سلول ها که شامل سلول های پوشاننده پوست ، اندوتلیوم عروق خونی ، سلول های بافت بینابینی و سلول های سیستم ایمنی هستند میزان آزاد شدن واسطه های شیمیایی و سیتوکین ها به اوج خود می رسد و خون و مایع میان بافتی و میان سلولی از ناحیه خارج می گردد .

از ستوکین هایی که در ناحیه آزاد می شود می توان به : TNF , انترفرون آلفا ، بتا ، گاما ، TGFB ، اینترلوکین یک ، اینترکولین دو ، اینترلوکینسه ، اینترلوکینچهار ،اینترلوکین پنج ،اینترلوکین شش و اینترلوکین ده اشاره نمود که اعمال تقویتی و تنظیمی روی سیستم ایمنی بدن دارند و موجب افزایش قدرت برخورد سلول های موجود و افزایش تعداد سلول های ایمنی ذاتی و سلول های ایمنی اختصاصی می شوند و همچنین میزان و شدت برخورد سلول های ایمنی با عوامل بیگانه را تنظیم می نمایند و مهمتر از آن موجب تمایز بهتر و بیشتر سلول های ایمنی و در نتیجه بهتر شدن شناخت عوامل و سلول های خودی از بیگانه می شود و جلوی بروز بیماری های خود ایمنی مثل لوپوس ، ام اس ، آرتریت و روماتوئید گرفته می شود و همچنین با تحریک تمایز بهتر جلوی بروز سرطان ها گرفته می شود.

همچنین با افزایش قدرت سیستم ایمنی جلوی تهاجم و تکثیر میکرواورگانیسم ها تا حدود زیاد گرفته می شود و قدرت تولید آنتی بادی بر علیه آنها افزایش می یابد و قدرت برخورد با عوامل بیگانه توسط سیستم ایمنی افزایش می یابد . با برخورد آنتی ژن های سطحی از طریق سلول های معرفی کننده آنتی ژن و فرآوری این آنتی ژن ها ، قدرت برخورد با ویروس ها از راه فعال شدن سلول های Tکمک کننده و یاری رسانی به لنفوسیت های Bو تبدیل شدن آنها به پلاماسل ها و همچنین فعال شدن سلول های T سیتوتوکسیک ، افزایش می یابد و از همین خاصیت در مقالات بعدی به امکان درمان ایدز و انواع هپاتیت ها اعم از هپاتیت B ، C ، D و E اشاره خواهد شد .

اثر دیگر ، خارج کردن انتخابی گلبول های قرمز پیر و فرسوده از گردونه گردش خون است که دیگر قادر به انتقال اکسیژن و متابولیت ها نمی باشند بدین صورت که در خلاء ایجاد شده در مرحله اول فرایند حجامت بدام می افتند و نمی توانند به گردش خون باز گردنند و بوسیله ایجاد خراش ها از بدن خارج می شوند و موجب جوان تر شدن عمر متوسط گلبول های قرمز در گردش خون می شوند و موجب اکسیژن رسانی بهتر به سلول ها و بافت ها می گردد .

اثر دیگر کاهش و یسیکوزیته ( یا چسبندگی ) خون است که با کم کردن تعداد گلبول های قرمز در واحد حجم و کم کردن ترافیک در مویرگ ها اتفاق می افتد و موجب کم شدن احتما بروز سکته های قلبی و مغزی می گردد و همچنین با کم کردن احتمال تشکیل لخته ها در اندام های تحتانی جلوی آمبولی ریه یعنی حرکت لخته و گیر کردن آنها در عروق ریه ، گرفته می شود و همچنین جلوی آمبولی به سایر نواحی مثل مغز و سایر اعضا گرفته می شود .

اثر دیگر کاهش حجم خون است که در بهتر شدن خون رسانی به اندام ها به خصوص ریه هایی که در اثر احتقان یا پرخونی دچار اختلال عملکرد شده اند و علائمی مثل سرفه ، تنگی نفس و خس خس سینه مشهود است، موثر می باشد .

دکتر حسن اکبری متخصص آسیب شناسی

دانشیار دانشگاه شهید بهشتی (محقق طب اسلامی – ایرانی )