بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سه کنگره بین‌المللی نهج‌البلاغه

به گزارش زرین نامه؛ این سه سخنرانی به ترتیب در تاریخ‌های ۲۹ اردیبهشت ۱۳۶۰، ۲۶ فروردین ۱۳۶۳ و ۱۵ فروردین ۱۳۶۴ انجام شده بود.

ایشان در یکی از این سخنرانی‌ها با بیان اینکه "مسأله حکومت در نهج‌البلاغه یک مسأله بسیار گسترده است"، سخنان خود را حول همین محور انجام دادند و گفتند: مسأله حکومت در نهج‌البلاغه مانند ده‌ها مسأله مهم زندگی در این کتاب عظیم به شیوه‌ای غیر از شیوه محققان و مؤلفان مطرح شده. اینجور نیست که فصلی در باب حکومت امیرالمؤمنین باز کرده باشد و با ترتیب مقدمات به نتیجه‌گیری برسد. شیوه سخن در این باب هم مانند ابواب دیگر شیوه حکیمانه است، یعنی عبور از مقدمات و قرار گرفتن بر روی نتیجه. نگاه امیرالمؤمنین به این مسأله نگاه یک حکیم بزرگ الهی است که با منبع وحی متصل و مرتبط است. دیگر آن‌ که مسأله حکومت در نهج‌البلاغه به صورت یک بحث تجریدی نیست؛ علی علیه‌السّلام با این مسأله درگیر بوده، به عنوان یک حاکم سخن گفته، به عنوان کسی که با مشکلات اداره کشور اسلامی، با همه مشکلاتش، با همه مصیبتها و دردسرهایش روبه‌روست، به جوانب گوناگون این مسأله رسیدگی کرده و این برای ما که در شرایطی مشابه شرایط علی علیه‌السّلام قرار داریم بسی آموزنده است.

مقام معظم رهبری در بخش دیگری از بیانات خود به مسایلی نظیر معنای حکومت در نهج‌البلاغه، ضرورت حکومت، منشاء حکومت، حق یا تکلیف بودن حکومت، هدف یا وسیله بودن حکومت، روابط والی و رعیت، مردم در حکومت، نحوه برخورد دستگاه اداری با مردم، رفتار حاکم با خود و در نفس خود، شرایط یک حاکم اشاره کردند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با تاکید بر اینکه "حکومت بنا بر این تعبیر در نهج‌البلاغه هیچ نشانه‌ای و اشاره‌ای از سلطه‌گری ندارد، هیچ بهانه‌ای برای امتیازطلبی ندارد" اظهار کردند: خط اساسی فاصل میان حکومت علی و حکومت دیگران همین است، که حکومت برای علی هدف نیست، یک وسیله است آن هم برای آرمانهای معنوی.

ایشان در یکی دیگر از این سخنرانی‌ها با بیان اینکه "در دوران رسول اکرم جامعه، جامعه‌ اسلامی صددرصد بود، یعنی جهت‌گیری جامعه همان جهت‌گیری صددرصد اسلامی بود"، افزودمد: خصوصیتی که در آن دوران از اول تا آخر دوران زندگی ده ساله‌ پیغمبر در دوران حکومت اسلامی وجود داشت این بود که در آن‌جا صف‌بندیها آشکار بود؛ شعارهای اسلامی شعارهای مشخص و واضح و تعیین کننده و مشخص کننده بود؛ جناح‌بندیهایی که در جانب پیغمبر و در جانب مخالفان پیغمبر قرار داشت جناح‌بندی واضح و آشکاری بود؛ معلوم بود که دوست و دشمن کی‌ها هستند. حتی حرکت نفاق - که در جامعه‌ی اسلامی از اول تشکیل حکومت اسلامی حداقل از دوران زندگی مدینه به وجود آمد در جامعه‌ی اسلامی و تحقق پیدا کرد - نمی‌توانست آن‌طوری که لازمه‌ی حرکت نفاق هست جامعه را تحت تأثیر قرار بدهد. خود پیغمبر بود، آیات منافقین نازل می‌شد، منافقین تهدید به افشاگری می‌شدند، خیلی از منافقین بوسیله‌ی پیغمبر شناخته می‌شدند و به دیگران شناسانده می‌شدند. حرکات موزیانه‌ی نفاق انجام می‌گرفت اما بر مجموع جامعه‌ی اسلامی یک صراحت و یک حالت افشاگری مسلط بود. کسانی که در جنگ در مقابل پیغمبر شرکت می‌کردند دشمنانی بودند که دشمنی آنها و ابعاد این دشمنی و میزان دوری و نزدیکی آنها از اسلام حتی معلوم بود. یهود چقدر مخالف اسلام‌اند، قریش چقدر مخالفند، قبائل دیگر چقدر مخالفند، کیفیت مبارزه‌ی آنها با اسلام و مسلمین چگونه است؛ مسلمانها دچار تردید نبودند، دچار حیرت نبودند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ادامه دادند:‌دوران امیرالمؤمنین این خصوصیت را نداشت و این یکی از بزرگترین دشواریهای حکومت کوتاه کمتر از پنج ساله‌ی امیرالمؤمنین است. در دوران امیرالمؤمنین وقتی که دو لشگر در مقابل هم قرار می‌گرفتند هر دو لشگر نماز می‌خواندند، هر دو لشگر اگر ماه رمضان پیش می‌آمد روزه می‌گرفتند، از میان هر دولشگر آهنگ تلاوت قرآن شنیده می‌شد. مسلمانها در هر دو لشگری که در مقابل هم قرار داشت احساس می‌کردند که صراحت و راحتی خیال دوران پیغمبر را ندارند، لذا در جنگ صفین در نیروهای امیرالمؤمنین چند بار زمزمه‌ی سؤال و حیرت به وجود آمد، و مسلمانهایی که اسلام قدیمی و از دوران پیغمبر را داشتند و حقایق و مسائل اسلامی را از اولین روزهای ولادت اسلام و به خصوص ولادت حکومت اسلامی تعقیب کرده بودند - مثل عمار و یاسر - می‌توانستند گره‌گشا باشند و مشکل را برطرف کنند؛ بسیاری مردد می‌بودند.

رهبر انقلاب در بخش دیگری از این سخنرانی به اهمیت نهج‌البلاغه و نقش آن در معرفی حضرت علی(ع) اشاره و خاطرنشان کردند: امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام این چهره‌ی ناشناخته، این انسان والا، این نمونه‌ی کامل مسلمانی که اسلام می‌خواهد انسانها همه آنچنان ساخته بشوند، در لابلای اوراق و سطور نهج‌البلاغه کاملاً شناسایی می‌شود و تعریف می‌شود. نهج‌البلاغه در حقیقت کتاب معرفی علی‌بن‌ابیطالب است؛ چگونه ممکن است به دنیاهای اسرارآمیز و شگفت‌آور و وادیهای گوناگون معرفتی که در نهج‌البلاغه هست کسی سر نزده باشد و بتواند آنها را اینجور زیبا و جالب ترسیم و توصیف کند؟ و در نهج‌البلاغه همه‌ی ابعاد یک شخصیت والای انسانی وجود دارد. از معرفت، از اخلاق، از خصلتهای ویژه‌ی یک انسان منهای آموزشهایی اسلامی و از اخلاق ویژه و والایی که فقط اسلام به انسانها تعلیم داده.

ایشان در سخنرانی دیگری در کنگره بین‌المللی نهج‌البلاغه، باز هم بر اهمیت نهج‌البلاغه تاکید کردند و گفتند: قتی تأمل می‌کنم، می‌بینم آرزویی که، داشته‌ایم و داریم این است که جامعه ما با این کتاب عزیز الفت و انس پیدا کند. از امثال ما نمی‌شود حالا انتظار کارهای تحقیقاتی داشت. مگر این که خدای متعال توفیق دهد روزی به حجره طلبگی خودمان برگردیم و از این کارها داشته باشیم. من در باره توجهی که ما باید به نهج البلاغه پیدا کنیم می‌خواهم هشدار بدهم. ما این توجه را امروزه کم داریم، مثل این که نمی‌دانیم چه گنجینه معرفت بی‌پایانی در این کتاب هست، یا هنوز برای مردم ما، حتی برای محققین ما، اهمیت دستیابی به منبع عظیم این کتاب بی‌نظیر به طور کامل کشف نشده است.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای همچنین اظهار کردند: دنیا، کبر، فتنه، صدگونه موضوع از این دست در نهج البلاغه پیدا می‌کنید. من احصاء نکرده‌ام که بگویم دقیقا صد موضوع. به حدس و تخمین تصور می‌کنم که شاید بیش از صد موضوع کلی از این دست بشود پیدا کرد. امیرالمؤمنین اشاره می‌کنند به درمانی که آن درمان حاکی از وجود یک بیماری است، و اگر آن بیماری نبود، آن حکیمی که مسئولیت مضاعف نسبت به این جامعه داشت این حرفها را نمی‌زد، مسلما چیز دیگر در منبر می‌گفت.

متن کامل این سه سخنرانی در سایت khamenei.ir منتشر شده است.