مراثی محلی گلستان در ورطه فراموشی

به گزارش زرین نامه؛ سوگواره های حسینی بر اساس فرهنگ و آداب و رسوم اقوام مختلف، در هر منطقه به طور متفاومتی برگزار می شود. اما با همه ی این ها، محرم که می شود یک حس مشترک قلب همه ی عاشقان را در عزای سالار شهیدان (ع) می فشارد و هر کس به نوبه خودش سعی دارد پرچم عزای اباعبدالله (ع) را یک طور بالا نگاه دارد.

 محرم ها حال و هوای شهر جور دیگری است. از سیاه پوش شدن مساجد و کوچه ها و آدم ها گرفته تا عبور ماشین های گذری و صدای نوحه ای که از آن ها به گوش می رسد، همه یشان شور حسینی دارند.

در گلستان هم که نگارستان ایران است، محرم ها هزار طرح و رنگ دارد و اگر هر شب محرم به مساجد و تکایای یکی از شهرها و روستاهای این استان بروید، می بینید که هر کدام به سبکی عزادار امام حسین (ع) بوده و در پازل عزای سالار شهیدان مانند نگینی می درخشند.

نگارش گزارشی درباره سوگواره های محلی بهانه ای شد تا با برخی از نوحه سرایان و مداحان حسینی در شهرهای مختلف استان همسخن شوم.

هزاران بیت، مراثی محلی که بی مداح مانده اند

نصرت الله حسنی بالاجاده از شعرای آیینی استان گلستان و اهل کردکوی که سراینده 8000 بیت شعر آیینی است و حدود 60 درصد این ابیات را به گویش محلی این شهرستان سروده، در گفت و گو با خبرنگار ما می گوید: نوحه خوانی ها در شهرستان کردکوی بیشتر فارسی است و به ندرت پیش می آید که مداحی بخواهد به گویش کردکویی نوحه ای بخواند.

این مداح 67 ساله ساکن روستای بالاجاده که از 11 سالگی در دستگاه امام حسین (ع) نوحه خوانی و مرثیه سرایی را آغاز کرده، با گلایه از عدم حمایت مسئولان از مرثیه سرایان گویش های محلی برای چاپ کتاب هایشان، اظهار می کند: سوگواره های خودجوش مردم برای امام حسین (ع) در محرم، ظرفیتی مناسب برای احیای گویش های محلی استان است که نسل جوان تا حدودی از آن فاصله گرفته اند.

حسنی در مرثیه سرایی هایش زبانحال امام حسین (ع) را اینگونه سراییده است:

قوم دُغا من شرف آیه قرآنِمه/ فاطمه رِ نور دل و عزیز سبحانِمه

دعوت هِکُردمی مِرِ/ شِما رِ میهمانمهِ/ باب مِن حیدر، نوهِ رسول دورانِمه

این همه رِ به مومِتا، زنده بِمانه نِماز/ خدای ما از منا تِه هیچی ندارمِه نیاز

جز اینکه در راه خدا جِمله بخوانیم نِماز/ **حسین عطشانِمه/ حامیِ قرآنِمه

و از زبانحال حضرت ابوالفضل (ع) از حامیان قرآن و ولایت در حادثه کربلا سراییده است:

مِن که نیمهِ مِثل شِما/ پِشت هِکانِم بَر ولی/ رو هِکانم به دیگران

کُشته بَواشه علی/ راه ولایت بَزِنیم/ تیر اگه من جَلی، بومه در این دشت بِلا

**دین رِ نگهبانِمه/ حامی قرآنِمه

مینودشت و رونق نوحه های ترکی در سوگواره های قزلباش

از گذشته های دور خواندن مراثی کتاب دخیل مراغه ای میان ترک زبان های برخی از مساجد و تکایای شهرستان مینودشت رواج داشته است. از معروف ترین و سوزناک ترین مراثی این کتاب که مداحان به زبان ترکی در سوگواره های محرم این شهرستان می خوانند، می توان به داستان خداحافظی حضرت علی اکبر (ع) با مادر گرانقدرشان است که بخش هایی از آن در اینجا آمده است:

چون سبط رسول مدنی شهزاده علی اکبر/ رزمگاه چون اولده روان مثل حیدر

صفدر لیلای ستمدیده او دم قورده شورش و محشر/ سولده یالام گدمه بو بلاله میدانه

حیفدر ای اغول باتسون زلف و کاکلنگ قانه

و پاسخ حضرت علی اکبر (ع) نیز اینگونه است:

ای آنا یولومه باغلاما قوی گیدم به میدانه

قهرن چکم تیغ و نیزیه اود وورم به عدوانه

تا بر جرعه سو من گتیرم به اصغر عطشانه

باخ اصغر عطشانه گوز یاشین توکر آغلار

یوخ دیله دانشماقا یوخسام عالمه داغلار

امیر صادقی از مداحان مینودشتی می گوید: بسیاری از مداحان قزلباش در گذشته مراثی کتاب دخیل را در سوگواره های حسینی می خواندند اما در سال های اخیر نوحه خوانی به زبان محلی کمتر شده و بیشتر در روستاهای ترک زبان زنگلاب، زندانچال، کوه کمر و القجر رواج دارد.

وی می گوید: معروف ترین مداحان مینودشتی که نوحه های این کتاب را می خواندند مرحوم خانقلی شیخی، مرحوم ولی الله صادقی و مرحوم ابراهیم گرایلو بودند. در حال حاضر نیز بعضی از مداحان در حسینیه محمودلوی مینودشت مرثیه ترکی را می خوانند که منبع آن ها هم این کتاب است.
خجالت کشیدن هایی که خجالت دارد
در علی آباد کتول به سراغ یوسفعلی باباکردی می روم که از شاعران آیینی این دیار است. وی ابیات زیادی را به زبان کتولی در وصف حال امام حسین (ع) و یاران با وفایش در واقعه کربلا سروده است که چند مرثیه آن را هم در کتاب آوای کتول خود به چاپ رسانده است:

از معروف ترین مراثی کتاب آوای کتول که در مراسم علمبندان محله خارکلاته از محلات قدیمی علی آباد کتول هم خوانده می شود، «بُرو یواش تر، بِرار بِرار» است که بخش هایی از آن را اینجا می خوانید:

بالا نیزِه، سَرِ تِه وینَم/ به دِل دارِن دِشمِنا، کینِم

خاندِن بِرُو، آبرو وُ دینم/ بِرُو یَواش تر، بِرار بِرار

دَوِستِن دَستامه با زنجیل/ بالا روی مِن بَنیشته گیل

نَنِه دنی مَنِه ِبَوینه/ خُئَرِ حَسنه بَوینه

کَبودی تَنِه بَوینه/ بِرُو یَواش تر، بِرار بِرار

بِرارَم، عِمرِت نَبی دِراز/ یَتیماتِه هیشکی نَکُند ناز

باباکردی که سرودن شعر به گویش کتولی را از سال 1356 آغاز کرده، اما به دلیل هزینه ها و سختی های چاپ کتاب به زبان محلی و عدم حمایت از سوی مسئولین سرودن به زبان محلی را به تازگی متوقف کرده است، می گوید: مراثی به گویش محلی تنها در محله خارکلاته علی آباد کتول و مزرعه کتول خوانده می شود و با وجود گویش زیبای کتولی، بسیاری از مداحان شهرستان با آن بیگانه هستند.

وی معتقد است: یکی از دلایلی که امروز مداحان به سمت خواندن نوحه ها به گویش محلی نمی روند، خانواده ها هستند که با فرزندانشان فارسی صحبت می کنند و باعث به زوال کشیده شدن گویش زیبا و با قدمت کتولی می شوند.

باباکردی می گوید: گاهی بعضی از مداحان جوان سراغم می آیند تا سبک خواندن نوحه هایم به گویش محلی را از من بیاموزند ولی بیشترشان این دغدغه را دارند که اگر به زبان محلی در مراسم ها نوحه بخوانند، ممکن است هنگام خواندن دچار لغزش گویش شده و مورد تمسخر دیگران قرار گیرند.

این شاعر آیینی دیار کتول با بیان اینکه وقتی نوحه ها در سوگواره ها به زبان محلی و مادری خوانده می شود، مردم تاثیر بیشتری می پذیرند و خود را برای همدردی راحت تر در کنار شخصیت های کربلا قرار می دهند، عنوان می کند: فرزندان قوم کتول در سال های اخیر آنقدر با گویش محلی این منطقه بیگانه شده اند که حالا اگر بخواهند، محلی صحبت کنند، خجالت می کشند، در حالی که این گویش بخشی از هویت ماست و ریشه در تاریخ ارزشمند کتول دارد.

با محرم و صفر می توانیم گویش های محلی گلستان را احیا کنیم

در گفتگو با مداحان و شعرای آیینی گلستان و بررسی سوگوارهای نقاط مختلف این استان مشاهده می شود مراثی محلی با وجود اهمیت حفظ داشته های تاریخی، هویتی و همچنین اثرگذاری بیشتر به دلیل هماهنگی با فرهنگ و گویش مردم منطقه، در عزاداری ها سهم اندکی را به خود اختصاص داده اند.

ایران ما و به ویژه خطه شمال ما مملو از گویش ها و فرهنگ اقوام مختلف است، اما این سال ها در حال فراموشی فرهنگ اصیل خود به سر می برد، در حالی که برخی از کشورها که تمدن و فرهنگ غنی ندارند، برای ایجاد دلبستگی مردم آن سرزمین به وطن خود، حتی به جعل و کپی برداری از فرهنگ و مفاخر سایر کشور ها می پردازند تا برای خود تمدن و فرهنگ بسازند.

به نظر می توان با برنامه ریزی مناسب و حمایت از نوحه سرایان و مداحان محلی ازپتانسیل محرم و صفر که مانند آهن ربایی مردم نگارستان ایران را مجذوب خود کرده و به سوگواره های حسینی می آورد، برای احیای فرهنگ بومی خود استفاده کنیم.

گزارش: نرگس تجری

انتهای پیام/