چرا حضرت معصومه(س) ازدواج نکردند؟

به گزارش زرین نامه ؛ حضرت فاطمه معصومه (س) اول ذیقعده 173 در مدینه منوره متولد شد. وی از کودکی تا جوانی تحت تربیت پدر بزرگوارش و برادر مکرّمش حضرت رضا(ع) قرار داشت و در علم و تقوا به درجات عالیه رسید. امام صادق(ع) در مقام ایشان می فرمایند: كسی كه آن حضرت را زیارت كند در حالی كه آگاه و متوجه شأن و منزلت او باشد بهشت پاداش اوست. (بحارالانوار، ج 48، ص 307)

در سال 201 هجری شمسی، یک سال پس از هجرت امام رضا (ع) به مشهد، امام طی نامه ای، خواهر خود حضرت فاطمه معصومه را به مشهد فرا خواندند. ایشان نیز پس از دریافت نامه با جمعی از خانواده خود راهی مشهد شدند.

مطابق روایات در میانه راه و نزدیک ساوه، مخالفین خاندان اهل بیت برای ایشان و همراهان اذیت و آزار فراوان ایجاد کردند به گونه ای که حضرت از ادامه سفر به دلیل بیماری باز ماند و از ساوه به قم عزیمت کرده و پس از 17 روز که در آنجا بستری بودند،دهم ربیع الثانی بدون آنکه برادر را ملاقات کنند چشم از جهان فرو بستند.

از جمله مهمترین سؤالات پیرامون شخصیت حضرت معصومه (س) مسئله ازدواج نکردن این بانوی گرامی است. سخنان و دلایل متفاوتی در این خصوص مطرح است:

1. یکی از نظرات مطرح در این خصوص اشاره به وصیت نامه امام موسی کاظم (ع) است.

يعقوبي كه از مورخين شيعه است مي نويسد: حضرت امام موسي كاظم(ع) وصيت فرمود كه دخترانش ازدواج نكنند، ولذا هيچيك از آنان ازدواج نكردند. به جز(ام سلمه)كه هم ازدواج واقعي نبود، بلكه وي از مصر عازم حج بود براي اينكه در اين سفر محرمي داشته باشد با پسر عمويش قاسم بن محمد بن جعفرالصادق(ع) عقد محرميت جاري كرد. (تاريخ يعقوبي جلد 3 صفحه 151)

در پاسخ و بررسی این نظریه ابتدا باید به روایاتی درباره ازدواج اشاره کرد که به راحتی نمی توان از کنار آن گذاشت. پیامبر اکرم(ص) فرمود: اَلنِّکاحُ سُنَّتی فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتی فَلیس مِنّی؛ ازدواج سنت من است؛ هر کس از سنت من رو بگرداند، از من نیست. (بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، ج 103، ص 220)

زنی به امام باقر(ع) عرض کرد: من زن تارک دنیا هستم. حضرت فرمود: منظورت از ترک دنیا چیست؟ عرض کرد: نمی خواهم هرگز ازدواج کنم. حضرت پرسید: چرا؟ عرض کرد: دنبال کسب فضیلت هستم. حضرت فرمود: از این کار دوری کن. اگر در این کار فضیلتی بود، فاطمه از تو به آن سزاوارتر بود. هیچ کس نیست که در فضیلت بر او سبقت گیرد.( بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، ج 103، ص 219)

آن حضرت در جای دیگر فرمود: ما بُنیَ فِی الاِسلامِ بِناءً اََحَبُّ الِی اللهِ وَ اَعَزّ مِنَ التَّزویجِ؛ هیچ بنای در اسلام محبوب تر و عزیز تر از ازدواج در نزد خداوند نیست.

از طرف دیگر، عذب بودن و مجرد زندگی کردن به شدّت نکوهش شده است. پیامبر اکرم(ص) فرمود: شَرارُکُمْ عُزَّابُکُمْ، رَکْعَتانِ مِنْ مُتَأهِّلٍ خَیْرٌ مِنْ سَبعینَ رکْعَةً مِنْ غیْرِ مُتَأهِّلٍ؛ بدترین شما، عذب ها (و بی همسران) هستند. دو رکعت نماز فرد متاهّل، بهتر است از هفتاد رکعت نماز غیر متأهل.

بر اساس این احادیث سخن یعقوبی متضاد با آموزه های اسلامی و بی پایه است زیرا امكان ندارد ائمه(ع) مخالف سيره جدشان رسول الله(ص) عمل نمايد.

از سویی خود وصيت نامه امام موجود بوده و متن وصيتنامه حضرت امام موسي كاظم(ع) در طول قرنها و سالها از حوادث باقي مانده و در كتب تاريخي موجود است.

مرحوم كليني تمام وصيت آن حضرت را در كتاب شریف كافي نقل مي نمايد كه نوشته؛ حضرت امام موسي كاظم(ع) در اين وصيت نامه پس از آنكه همه فرزندانش را به تبعيت از امام رضا(ع) فرمان داد، در مورد فرزندانش فرموده: "وان اراد رجل منهم ان يزرج اخته فليس له ان يزوجهاالا باذنه وامره، فانه اعرف بمناكح قومه /هركدام از آنها اگر بخواهد خواهرش را تزويج دهد، بدون اجازه‌ و فرمان امام رضا(ع)چنين حقي را ندارند، زيرا او به مصالح قومش در امر ازدواج از همه آنها آگاهتر است".

در جاي ديگر از همين وصيتنامه مي فرمايد:

"ولا يزوج بناتي احد من اخوتهن من امهاتهن ولا سلطان ولا عم الا برأيه ومشورته، فان فعلوا ذلك فقد خالفوا الله ورسوله وجاهدوه في ملكه، وهو اعرف بمناكح قومه، فان اراد ان يزوج زوج، وان اراد ان يترك ترك".

"هيچ يك از دخترانم را نبايد برداران مادري و سلاطين و يا عموهايشان شوهر دهند، مگر با نظر و مشورت حضرت رضا(ع) اگر بدون اجازه او به چنين كاري اقدام كنند، با خدا و رسول خدا مخالفت ورزيده اند و در سلطنت خدا منازعه نموده اند. زيرا او به مصالح قومش در امر ازدواج آگاهتر است، پس هركس را او تزويج دهد اطاعت كند و هركسي را او تزويج نكند فرمان برد" (كافي جلد 1 صفحه 317)

در واقع امام هفتم در این وصیت نامه به فرزندان خود اعلام می كنند كه حجت خدا بعد از وي حضرت رضا(ع) است و بايد در هر موردي من جمله مسئله ازدواج از آن حضرت اطاعت و اجازه بگيرند.

2. دومین دلیل که برای این امر به آن اشاره شده، نبودن هم کفو بانو در زمان ایشان است که سبب تجرد حضرت می شود.

در خصوص این دلیل دو نگاه مطرح است. نگاه نخست معتقد است که این نظریه نیز نمی تواند قابل تأیید باشد؛ زیرا اولاً سیرة ائمه اطهار این نبوده که دختران خود را به جهت پیدا نشدن همسنگ در خانه نگه دارند و مانع ازدواج آنان شوند بلکه آنان هم در قول و هم در عمل خود، مؤمن و مؤمنه را کفو یکدیگر می دانستند.

از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که آن حضرت فرمود: هر گاه کسی به خواستگاری دختر شما آمد که دینداری و امانتداری او را می پسندید (هر چند در حد دختر شما نباشد (شوهر دهید و اگر شوهر ندهید، در زمین فتنه و فساد بزرگ بر پا می شود. (بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، ج 103، ص237)

اما نگاه دوم معتقد است که: با استناد به کلام پیامبر(ص) یا ائمه هدی(ع) که درباره حضرت زهرا(س) فرمودند که اگر حضرت علی(ع) نبود فاطمه(س) با کسی ازدواج نمی‌کرد، پس می‌توان معنای جدی برای آن قضیه گرفت.

این نگاه به این مسئله می پردازد که وقتی زنی با مردی ازدواج مي‌كند تبعیت‌هایی را باید از مرد داشته باشد. ریاستی را باید از مرد بپذیرد که اگر آن مرد شایستگی کامل را نداشته باشد، شایسته نیست چنین ریاستی را بپذیرد. بنابراین آن کسی که در بین زن و مرد باید برای پیدا کردن کفو دقت کند زن است نه مرد. امام حسن مجتبی(ع) بنابر برخی نقل‌ها با کسی ازدواج می‌کنند که قاتل او می‌شود، این کفو نبود که هیچ بلکه نقطه مقابل هم بودند. بنابر این مهمترین دلیل ازدواج نکردن حضرت معصومه (س) نبود هم کفو است.

با وجود اینکه دو دیدگاه فوق نسبتا متضاد هستند اما بررسی دوران زندگانی آن بانو نشان می دهد چه با بودن هم کفو ایشان و چه نبود آن دلیل مهمتری در این زمینه وجود دارد که مانع ازدواج آن بزرگوار می شده است و آن اختناق حاکم بر دوران امامت امام موسی کاظم و امام رضا (علیهما السلام) بوده است.

3. مهمترین دلیل تجرد حضرت معصومه (س) و سایر خواهر های ایشان از دیگاه اکثر مورخین اختناق شدید حاکمیت عباسی بوده است.

دوران هارون الرشید دورانی است که امام هفتم با بدترین وضعیت در زندان عباسی به سر می بردند و خفقان و اختناق در عصر هارون الرشيد به جائي رسيده بود كه كسي جرأت نداشت به در خانه‌ امام كاظم(ع) آمد و شد كند. این وضعیت در دوران مامون نیز ادامه داشت و با وجود انکه وی به بهانه ولایت عهدی امام رضا (ع) مدعی حمایت از شیعیان بود، اما با مخالفین حکومت خود بخصوص شیعیان مخالف به شدت برخورد می کرد و گماردگان وی در سراسر حکومت عباسی شیعیان را به شدت اذیت و آزار می کردند.

لذا با وجود تأکید فراوان ائمه بر مسئله ازدواج، وضعیت خاندان اهل بیت به گونه ای نبود که دختران امام کاظم (ع) بتوانند براحتی ازدواج کنند و در نتیجه دختران ایشان مجرد مانده اند.

اگرچه همیشه برای این سوال مثل متن بالا جواب هایی قابل توجه داده شده است اما نکته ای که کمتر به آن توجه شده است الگو پذیری است که ما باید درهمه مسایل از خاندان عصمت وطهارت داشته باشیم. دراین که دردین مبین اسلام به اهمیت ازدواج و ازجمله ازدواج به موقع بسیار تاکید شده است شکی نیست اما باید توجه داشت طبق آیه قران در سوره نسا که می فرماید: مجردهای خود را به ازدواج دربیاورید اما اگر شرایطش فراهم نشد عفاف پیشه کنند.

باید درنظر داشت که همیشه بخشی ازمومنین هستند که شرایط ازدواج برای انها فراهم نمی شود به نظر می رسد برای این افراد الگو پذیری از حضرت معصومه بهترین راه رسیدن به کمال وسعادت است. چنان که تجرد آن بانو از کمالات ایشان کم نکرده و در كامل الزیارة آمده است: «عن سعد عن الرضا علیه السلام قال: یا سعد من زارها فله الجنة»

امام رضا علیه السلام فرمود: كسی كه حضرت فاطمه معصومه را زیارت كند پاداش او بهشت است .

حضرت امام صادق (ع) فرمود: «تَدْخُلُ بِشَفاعَتِها شيعَتِيَ الْجَنَّةَ بِاَجْمَعِهِمْ؛ به شفاعت فاطمه معصومه، همه شيعيانم به بهشت مي روند.»

عده ای نیز هستند که بهانه ازدواج نکردن خود را اینگونه عنوان میکنند که حضرت معصومه هم به دلیل نبودن همسر ایده آل از ازدواج امتناع کردند. باید توجه داشت که مجرد بودن این بانوی والامقام درسن 28 سالگی(بنابربرخی روایات) نباید بهانه ای شود تا دختران با سخت گیری های غلط، خود شرایط ازدواج را برای خود فراهم نیاورند. بلکه باید درنظر بگیرند که این بانوی والامقام بی دلیل یا بادلایل ناصحیح مثل نبودن مردهای ایده ال ازازدواج کناره نگرفتند بلکه حقیقتا این شرایط برای خود وخواهرانشان فراهم نشد واین نیز قطعا از ازمایش های تعیین کننده الهی درسرنوشت این بانو بوده است./افکار