معماری‌ بی‌ضابطه گلستان انرژی هدر می‌دهد/لزوم فرهنگ‌سازی در جامعه

خبرگزارش زرین نامه به نقل ازمهر؛ مطابق تحقیقات انجام‌شده و آمار منتشره هم‌اکنون سه درصد از سوخت‌های فسیلی جهان در ایران مصرف می‌شود درحالی‌که جمعیت ایران تنها یک درصد از جمعیت جهان است.

به گفته کارشناسان مصرف سرانه انرژی هر ایرانی پنج برابر میانگین سرانه مصرف کشورهای درحال‌توسعه همچون ترکیه، هند و چین است.

اما مطابق آخرین آمارهای اداره انرژی آمریکا که اواخر ۲۰۰۹ میلادی منتشرشده، ایران بالاترین میزان مصرف انرژی را به خود اختصاص داده و ما تقریباً ۱۷ برابر ژاپن، ۸.۵ برابر اروپا، ۲.۱ برابر چین و ۲.۸ برابر کشورهای آسیای شرقی انرژی مصرف می‌کنیم.

در شرایطی که میانگین مصرف انرژی کشور از متوسط جهانی بالاتر است به گفته مسئولان و کارشناسان، گلستانی‌ها حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد بیشتر از میانگین کشور انرژی مصرف می‌کنند.

مدیرعامل شرکت گاز استان گلستان معتقد است مصرف بالای انرژی در گلستان رابطه مستقیم با سبک معماری بناها دارد. صفرعلی جمال لیوانی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: گلستان نزدیک به ۵۱۰ هزار مشترک دارد که حدود ۵۰۰ هزار مشترک خانگی و مابقی تجاری و صنعتی هستند.

مصرف گاز گلستان بیشتر از اردبیل

وی بابیان اینکه هم‌اکنون حدود سه درصد از گاز مصرفی گلستان به مصارف صنعتی اختصاص می‌یابد، افزود: در حال حاضر میانگین مصرف گاز مشترکان خانگی گلستان بیشتر از استان اردبیل است.

مدیرعامل شرکت گاز گلستان با تأکید بر اینکه این مصرف بالا دلایل خاص خود را دارد، ادامه داد: ساختمان‌های اردبیل مطابق مناطق سردسیر ساخته‌شده‌اند اما سبک منازل گلستان مطابق شرایط آب و هوایی معتدل است و در سال‌های اخیر با اختلاف دمایی بالا در گلستان مواجه هستیم.

وی اضافه کرد: در حال حاضر میانگین مصرف گاز گلستانی‌ها حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد بیشتر از میانگین کشوری است و اگر تنها یک درصد در مصرف گاز طبیعی بخش خانگی گلستان صرفه‌جویی شود در زمان برودت سی ان جی‌ها به سوخت دوم نمی‌رسند و می‌توانند از گاز طبیعی استفاده کنند.

وی خاطرنشان کرد: به مشترکان توصیه می‌کنیم حداکثر صرفه‌جویی در مصرف گاز را داشته باشند و با استفاده از حداقل فضای ممکن در منزل و با پوشیدن لباس بیشتر به‌صرفه جویی در مصرف گاز کمک کنند.

هدر رفت بالای انرژی در ساختمان‌های گلستان

مدیرعامل شرکت گاز گلستان دلیل اصلی مصرف بالای گلستانی‌ها را در معماری و سبک بناهای استان و متأثر از تغییر شرایط اقلیمی می‌داند، موضوعی که یک دکترای معماری انرژی تنها بخشی از آن را تائید می‌کند و معتقد است دلیل اصلی مصرف بالای گاز در استان را باید در حلقه مفقوده هدر رفت انرژی در ساختمان‌ها جستجو کرد.

محمد فرخ‌زاد، عضو هیئت‌علمی گروه معماری دانشگاه جامع گلستان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: می‌توان دلیل اصلی مصرف بالای انرژی را در سبک معماری بناها در گلستان جستجو کرد اما این موضوع خیلی به تغییر اقلیم ارتباط ندارد. در دولت‌های قبلی چند بار رعایت مبحث ۱۹ مقررات ملی الزامی و اجباری شد اما نه نظام‌مهندسی و نه حتی شهرداری‌ها پیگیر اجرای آن نیستند

وی افزود: در بخش ساختمان سه قسمت اصلی شامل تأسیسات الکتریکی و مکانیکی و همچنین کالبد اصلی بنا باعث هدر رفت انرژی می‌شوند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: تأسیسات الکتریکی ساختمان‌های گلستان هم تا چند سال قبل باعث می‌شد ما جزو مشترکان پرمصرف برق در کشور باشیم اما با ورود لامپ‌های کم‌مصرف و دستگاه‌های الکتریکی که مصرف انرژی کمتری دارند تا حدودی زیادی مصرف برق در استان کاهش پیدا کرد.

این دکترای معماری انرژی اضافه کرد: هم‌اکنون ساختمان‌های بزرگ دستگاه‌های خوب و به‌روز در تأسیسات مکانیکی (گرمایشی و سرمایشی) پیش‌بینی می‌کنند اما اکثر خانه‌های مسکونی گلستان همچنان راندمان خوبی در این حوزه ندارند.

بی‌توجهی به مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان

وی بابیان اینکه حدود ۶۰ درصد از انرژی بخاری‌های گازسوز و شومینه از طریق دودکش خارج می‌شود، متذکر شد: در کنار مباحث مطرح‌شده بی‌توجهی به مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان ما را به مشترکان پرمصرف در گلستان تبدیل کرده است.

فرخ‌زاد با یادآوری اینکه از سال ۱۳۷۱ تاکنون سه بار مبحث ۱۹ که به‌صرفه جویی در مصرف انرژی اشاره دارد، تجدیدنظر و به‌روز شده است، تصریح کرد: این مبحث سال ۱۳۷۱ در مقررات ملی ساختمان نوشته شد و قرار گرفت و پس از ۱۰ سال تجدید شد و در سال ۱۳۸۹ دوباره بازنویسی شد.

وی خاطرنشان کرد: در دولت‌های قبلی چند بار رعایت مبحث ۱۹ الزامی و اجباری شد اما نه نظام‌مهندسی و نه حتی شهرداری‌ها پیگیر اجرای آن نیستند.

وی بابیان اینکه بیشترین بخش مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان متوجه معماری بناهاست، اضافه کرد: در این مبحث تأکید شده مصالحی که در جداره، سقف، کف، در و همچنین پنجره‌ها استفاده می‌شود باید از مصالح استاندارد بوده و انتقال حرارت آن حداقلی باشد.

فرخ‌زاد متذکر شد: اگر جنس مصالح ساختمان عوض شود بین ۳۰ تا ۵۰ درصد هدر رفت انرژی کاهش می‌کند اما مردم در برابر تغییر مقاومت می‌کنند و نگران درست انجام نشدن و تحمیل هزینه اضافه بر دوش خود هستند.

این دکترای انرژی گفت: معمولاً استادکارها و بناهایی که در ساخت‌وساز فعالیت می‌کنند هم علاقه‌ای به استفاده از مصالح جدید ندارند و فکر می‌کنند کسب‌وکار آن‌ها کساد می‌شود. اما فراموش نکنید معمار، بنّا و مهندسین همیشه تابع کارفرما هستند و در چنین شرایطی معمار نمی‌تواند نظرات تخصصی و کارشناسی خود را تحمیل کند.

فرخ‌زاد یادآور شد: هم‌اکنون در شهرهای تهران و مشهد شهرداری اجرای مبحث ۱۹ را اجباری کرده‌اند. اگر مدیریت شهرهای ۱۰ تا ۱۲ میلیون نفری تهران و مشهد می‌توانند پس مدیریت شهری ۴۰۰ هزارنفری گرگان توانایی این کار را دارد به‌شرط اینکه هم مسئولان و هم قوانین، روابط و نظارت‌های ما، مردم را به این سمت حرکت دهند.

هرچند فرخ‌زاد بیش از هر چیز بر رعایت مبحث ۱۹ توسط مدیریت شهری و جلوگیری از اتلاف انرژی در بناها تأکید دارد و به رابطه مستقیم سبک معماری و هدر رفت انرژی در گلستان اشاره می‌کند. با این حال برخی کارشناسان معتقدند سبک معماری و سبک زندگی انسان‌ها توأمان در میزان مصرف انرژی نقش دارند و ریشه هر دو مؤلفه را باید در مباحث فرهنگی مردم جستجو کرد.

تأکید بر نقش سبک زندگی در معماری گلستان

حسین کتولی، عضو هیئت‌علمی گروه معماری دانشگاه گلستان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: سبک زندگی و معماری دو مؤلفه جداناپذیری هستند که در میزان مصرف انرژی نقش دارند.

وی از معماری به‌عنوان لباس دوم آدم‌ها در یک منطقه نام برد و گفت: لباس اول آدم‌ها که آن‌ها را از گرما و سرما حفظ می‌کند معرف جایگاه اجتماعی، سواد، شغل و همچنین بیانگر عقاید و افکار اوست و معماری لباس دوم آدم‌هاست که بر قالب فرهنگی می‌نشیند.

این دکترای معماری افزود: معماری منطقه بیانگر نوع سبک زندگی آدم‌هاست و افکار، اولویت‌ها، باورها، تاریخ، اقلیم و جغرافیا و ... است که سبک زندگی و معماری را مشخص می‌کند.

وی ادامه داد: فرهنگ آدم‌ها در شمال و شهر گرگان بسیار متفاوت است و اصولاً خصوصیت فرهنگی آن‌ها به‌گونه‌ای است که حاضر هستند برای خارج نشدن از وضعیت پایدار بیشترین هزینه را بپردازند.

وی اضافه کرد: در فصل زمستان در بسیاری از نقاط جهان و استان‌های دیگر کشور مردم لباس‌های گرم و زمستانی می‌پوشند اما در استان گلستان اکثر مردم ترجیح می‌دهند با پوشش تابستانی در روزهای سرد زمستان در خانه خود راحت باشند.

کتولی بابیان اینکه دلیل اصلی این موضوع فرهنگی است، تصریح کرد: اگر قبول کنید که ازنظر فرهنگی ما گلستانی‌ها دارای چنین خصوصیاتی هستیم و معماری لباس دوم ماست می‌توانیم به پاسخ این سؤال برسیم که چرا میزان مصرف انرژی در گلستان بیشتر از سایر استان‌هاست. در حال حاضر تیپی از معماری در استان بناگذاری شده است که ساده‌ترین و درعین‌حال سودآورترین سبک معماری برای بسازوبفروش‌ها و مصرف‌کننده است

وی خاطرنشان کرد: ۸۰ درصد از معماری سنتی گرگان به مباحث جغرافیایی (اقلیم، باد، خاک، رطوبت و ...) مربوط می‌شد و بستر طراحی در معماری قدیم گرگان چه در بافت و چه در تک بناها به‌گونه‌ای بود که انواع الگوها را می‌بینید که کاملاً و مشخص طوری تنظیم‌شده‌اند که حداقل بده و بستان حرارتی را ایجاد می‌کردند و حداکثر بازده را داشتند.

این دکترای معماری بیان کرد: اما در حال حاضر تیپی از معماری در استان بناگذاری شده است که ساده‌ترین و درعین‌حال سودآورترین سبک معماری برای بسازوبفروش‌ها و مصرف‌کننده است.

به گفته کتولی بعد از انقلاب مسکن مهر این تیپ از معماری (آپارتمان‌هایی که بیشتر شبیه قوطی کبریت هستند) بدون هیچ‌گونه تغییر به‌وفور در سراسر کشور و استان گلستان تکثیر شدند و حالا ناچار هستیم کمبودهای ساختمان را باانرژی بیرونی حل کنیم.

پوشاندن معایب کار معماران باانرژی

وی با تأکید بر اینکه انرژی معایب کار ما معمارها را می‌پوشاند، گفت: مردم، معماران، مدیریت شهری و سیاست‌های کلان کشور و همچنین قوانین، مقررات، آئین‌نامه‌ها، مجوزها و بخشنامه‌ها کاملاً ما را به سمت مصرف‌گرایی صرف سوق می‌دهد.

وی بیان کرد: دلیل اصلی اتلاف انرژی در گلستان تنها به معماری ارتباط ندارد بلکه بیش از هر چیز به مسائل فرهنگی و مجموع اتفاقاتی که باعث می‌شود یک ساختمان شکل بگیرد وابسته است.

کتولی بابیان اینکه سال‌هاست در بسیاری از کشورهای جهان ساختمان باید دارای پیوست انرژی باشند، اظهار کرد: در کشور ما چنین دغدغه‌ای وجود ندارد و کمتر کار تحقیقاتی هم در این حوزه انجام می‌شود.

وی متذکر شد: معمار هم یکی از آدم‌های همین جامعه است و در این بستر زندگی می‌کند هرچند که ما رسالت داریم به معمارانمان در حوزه دانشگاهی و نظام‌مهندسی آموزش دهیم که کار را به نحو احسن انجام دهند و خلاقیت داشته باشد که کارفرما را راضی کند.

وی تأکید کرد: اما بپذیرید وقتی جو عمومی چیزی را طلب نکند و به این موضوع اهمیت ندهد نمی‌توان انتظار داشت طیف کوچکی مثل معمارها که در ساخت‌وسازها بسیار کمرنگ هستند به این مقوله توجه کافی داشته باشند.

کتولی با تأکید بر اینکه بحث معماری، اقلیم و ساخت‌وساز بحث کاملاً جدی است، خاطرنشان کرد: نباید یک‌سویه به موضوع نگاه کرد، دلیل اصلی اتلاف انرژی در گلستان تنها به معماری ارتباط ندارد بلکه بیش از هر چیز به مسائل فرهنگی و مجموع اتفاقاتی که باعث می‌شود یک ساختمان شکل بگیرد وابسته است.

فرهنگ‌سازی در خصوص سبک زندگی حلقه هدر رفت انرژی از ساختمان‌های گلستان است درحالی‌که نمی‌توان از معماری بی‌ضابطه در استان هم‌چشم پوشی کرد اما به نظر می‌رسد ورود مدیریت شهری به الزام در اجرای ماده ۱۹ مقررات ملی ساختمان می‌تواند ورود مؤثری به آغاز انقلاب در کاهش مصرف انرژی در استان باشد.