اگر شعر فروش نمی‌رود، چرا منتشر می‌شود؟

به گزارش زرین نامه، در این وضعیت اقتصادی و شرایطی که مردم دغدغه‌های گوناگون معیشتی دارند، شاید انتظار داشتن از آن‌ها برای رفتن به کتاب‌فروشی و خریدن کتاب، آن هم کتاب شعر شاعران امروز، توقعی نابجا به نظر برسد. هرچند به اعتقاد بسیاری از کارشناسان فرهنگی و اهل کتاب، انسان امروز همان‌گونه که به آب و هوا و تغذیه نیاز مبرمی دارد، به کسب آگاهی که حاصل مطالعه و اندیشیدن است نیز نیاز دارد. با این حال، ما باز هم نمی‌خواهیم فروش و مطالعه‌ی کم کتاب و بخصوص شعر را به گردن وضعیت اقتصادی بیاندازیم. به همین منظور سعی کرده‌ایم مشکل فروش کتاب شعر را که از آن به عنوان «هنر ملی ایرانی‌ها» نام برده می‌شود، در همان مسائل مربوط به خودش یعنی کیفیت آثار، شاعران و ناشران جست‌وجو کنیم. به این منظور به سراغ چند ناشر کتاب شعر رفته‌ایم و نظر آن‌ها را درباره‌ی وضعیت فروش کتاب شعر و درستی یا نادرستی این‌که گفته می‌شود کتاب شعر فروش نمی‌رود، جویا شده‌ایم.

*** کتاب‌های بد شعر مخاطب را دل‌زده کرده است

سیداحمد حسینی، مدیر اجرایی انتشارات نیماژ، که به گفته‌ی خودش امسال برای اولین حضور در نمایشگاه کتاب تهران 50 عنوان مجموعه‌ی شعر با عنوان «پازل امروز» منتشر خواهد کرد، در پاسخ به این‌که آیا این موضوع را که گفته می‌شود کتاب‌های شعر فروش نمی‌روند و مردم کتاب نمی‌خرند، قبول دارد، می‌گوید: به واسطه‌ی این‌که شغل فرعی‌ام کار در کتاب‌فروشی خانه‌ی شاعران است، می‌بینم که مردم کتاب شعر می‌خرند، ولی به دلایل مختلف بازار کتاب شعر آسیب خورد است که گرانی کاغذ و وارد نشدن کتاب در سبد خانواده از این دست است؛ وگرنه مردم اهل شعرند.

این شاعر و ناشر که می‌گوید، انتشارات نیماژ برای انتشار مجموعه‌ی شعر سعی می‌کند از گرفتن هزینه‌ی چاپ از مؤلفان کتاب‌ها پرهیز کند، تجاری شدن انتشار کتاب از سوی برخی از ناشران و انتشار کتاب‌هایی را که ارزش ادبی ندارند، باعث دل‌زده شدن مخاطبان از شعر عنوان می‌کند.

حسینی فروش کتاب شعر را وابسته به نوع تبلیغات ناشران و مؤلفان کتاب‌ها می‌داند و می‌گوید: برای فروش بهتر کتاب‌های‌مان تا به حال در دو نقطه‌ی تهران فروشگاه کتاب تأسیس کرده‌ایم و قراراست در آینده نیز در محدوده‌ی راسته‌ی انقلاب یک فروشگاه کتاب دیگر دایر کنیم تا کتاب‌های‌مان را بهتر به دست مخاطبان برسانیم.

*** علاقه‌مندی جوانان به مطالعه‌ی شعر

مجید ضرغامی، مدیر انتشارات سرزمین اهورایی، که کار انتشار کتاب را از سال 1369 آغاز کرده‌ است و به گفته‌ی خودش، امسال نیز در نمایشگاه کتاب حدود 15 تا 20 جلد کتاب شعر عرضه خواهد کرد، درباره‌ی موضوع انتشار کتاب شعر با توجه به نظرهایی که برخی درباره‌ی فروش نرفتن کتاب شعر دارند، می‌گوید: بخش عمده‌ای از کار تولیدی ما در انتشارات سرزمین اهورایی، تلفیق کار بصری با شعر است؛ مانند کارهایی که با شعر و تصاویر شاعرانی چون شاملو، نیما و...انجام می‌دهیم.

او درباره تجربه‌اش درزمینه انتشار و فروش کتاب و میزان استقبال مخاطبان از شعر می‌گوید: تجربه‌ی چندساله به من نشان داده است ایرانیان بیش‌تر از آن‌که اهل مطالعه باشند، مردمی تصویری هستند؛ بنابراین یکی از کارهای ما این است که با ترفند تصویر، جوان‌ها را با شعر آشناتر کنیم.

این شاعر و ناشر می‌گوید: واقعیت این است که نسل امروز با گذشته فرق کرده است و تا جایی که من اطلاع دارم، جوانان امروز به مطالعه‌ی شعر علاقه‌مندند، نظرشان نسبت به شعر مثبت است و اگر هم کتاب شعر فروش خوبی ندارد، به خاطر مسائل متعدد دیگری است که از جمله‌ی آن، حجم زیاد کارهای ضعیف است که بی‌اعتمادی مخاطبان را به شعر معاصر امروز موجب شده است. ضمن این‌که مدیوم‌های تازه‌ای مانند وبلاگ‌نویسی و اینترنت آمده است و مخاطبان با خود می‌گویند، اگر بخواهیم شعر شاعران جوان‌ را بخوانیم، از این امکان‌های تازه استفاده می‌کنیم؛ بنابراین همه‌ی این‌ مسائل دست در دست هم داده تا وضعیت شعر به این شکل دربیاید. با این حال من فکر می‌کنم اگر در همین شرایط هم کتاب شعر خوب منتشر و نقد و بررسی و معرفی شود، از آن استقبال می‌شود.

ضرغامی نیز یکی از مشکلات استقبال کم از کتاب شعر را کارشناسی نشدن شعرها و دل‌زدگی مردم از شاعران امروز به خاطر وجود مجموعه‌ی عظیمی از آثار بد و ضعیف در بازار نشر می‌داند و در این‌باره می‌گوید: تجربه نشان داده است اگر شاعری بخواهد از نظر تکنیکی و سبک شعری خلاق باشد و جا پای شاعران گذشته بگذارد، یک دهه طول می‌کشد تا شناخته شود.

او در پاسخ به این سوال که شما در برای انتشار کتاب از شاعران پول دریافت می‌کنید یا نه، عنوان می‌کند: تا این لحظه انتشار کتاب شعر ما با کارشناسی انجام گرفته است و تا به حال هم هیچ پولی از شاعران بابت انتشار کتاب‌شان نگرفته‌ایم.

***مشکل از کتاب‌های بد است

پرویز بیگی حبیب‌آبادی، مدیر انتشارات فصل پنجم، که به گفته‌ی خودش پس از پنج سال فعالیت در حوزه‌ی انتشار مجموعه‌ی شعر، 260 عنوان کتاب منتشر کرده است، در این‌باره می‌گوید: واقعیت این است که از 100 مجموعه‌ی شعری که منتشر می‌شود، 70 عنوان آن‌ها ارزش خواندن ندارند، 20 درصد آن‌ها ارزش تورق و تأمل دارند و 10 درصد ارزش چند بار خواندن و نقد و بررسی دارند و از ویژگی‌های تأثیرگذاری بر مخاطب و شعر برخوردارند.

این شاعر و ناشر با نظر منتقدانی که معتقدند کتاب شعر فروش ندارد، همراهی می‌کند و در عین حال می‌گوید: با این حال اگر مجموعه‌ی شعر خوب در همان 30 درصد چاپ کنیم، می‌بینیم که مخاطب خواهیم داشت. فروش نرفتن کتاب شعر در مورد مجموعه‌های شعری منتشر‌شده‌ای‌ است که با توجه به نظر کارشناسان بررسی نمی‌شوند و مورد ارزیابی قرار نمی‌گیرند و زمانی که این‌گونه مجموعه‌ها که از نظر ادبی ضعیف هستند، منتشر می‌شوند، بدیهی است که مخاطب هم سردرگم می‌شود، پس اگر ما در انتخاب کتاب، کار کارشناسی انجام دهیم، بدیهی است که مخاطب خواهیم داشت و بحران مخاطب وجود ندارد. اما مشکل از آن‌جا آغاز می‌شود که بررسی کار مؤلف از سوی ناشر وجود ندارد و در این فضا هر کس با یکی دو سال تمرین و ممارست می‌خواهد در جرگه‌ی شاعران قرار گیرد. یعنی مشکل در حوزه‌ی کار مؤلفانی است که هنوز به بالندگی نرسیده‌اند، ولی می‌خواهند کتاب چاپ کنند.

بیگی درباره انتشار کتاب‌های ضعیف از سوی ناشران ادامه می‌دهد: ناشرانی که کتاب‌ ضعیف منتشر می‌کنند، خودشان می‌دانند که کتاب به فروش نمی‌رسد. از سوی دیگر، شاعر علاقه‌مند است که کتاب خود را چاپ کند، بنابراین به امر مرسوم پول دادن به ناشر روی می‌آورد. در صورتی‌که کتاب‌های قوی و خوب به راحتی فروش می‌روند و دیگر سرمایه‌گذاری روی آن‌ها ریسک نیست.

او درباره انتشارات تحت مدیریت خود و روال کاری آن نیز می‌گوید: برای ما در طول سال تعداد زیادی کتاب از سوی مؤلفان می‌آید، به طور مثال امسال این تعداد به 800 جلد کتاب رسید، اما ما از این تعداد، بیش‌تر از 20 درصد انتخاب نکردیم.

بیگی حبیب‌آبادی در پاسخ به این پرسش که آیا مرکز انتشاراتی شما از حمایت دولتی برخوردار است یا نه و در این فضا چگونه به انتشار کتاب شعر اقدام می‌کنید، می‌گوید: انتشارات فصل پنجم یک ناشر خصوصی است که پنج سال است بر خودش تکیه دارد. مدیرش من هستم و دفترمان ملک شخصی است. برای انتشار کتاب‌ها کارشناس استخدام کرده‌ایم و تاکنون هم یک ریال حمایت و سوبسید کاغذ از وزارت ارشاد و یا هیچ ارگان و نهادی دریافت نکرده‌ایم. کار ما حرفه‌یی است. مثلا ما برای افزایش کیفیت کتا‌ب‌ها برای هر کتاب 200‌ تومان بیش‌تر از روال معمولی آن هزینه می‌کنیم که همه‌ی این‌ها باعث دیده ‌شدن و فروش کتاب‌های‌مان می‌شود. ما در انتشارات خودمان مشکل فروش کتاب‌های‌مان را نداریم، تا جایی که در این انتشارات کتاب‌هایی هست که به چاپ پنجم هم رسیده ‌است.

او اعتقاد دارد:‌ کتاب خوب رودخانه‌ای است که به دریا می‌ریزد و کتاب ضعیف رودخانه‌ای که به مرداب می‌رسد.

***شعرِ خوب فروش می‌رود

همچنین بابک اباذری، از مدیران انتشارات نصیرا، که امسال برای عرضه در نمایشگاه کتاب تهران 30 کتاب شعر زیر چاپ دارد، درباره‌ی روال کاری این انتشاراتی تازه‌تأسیس می‌گوید: در انتشارات ما انتشار کتاب دو حالت دارد؛ برخی از مجموعه‌ی شعر‌ها با سرمایه‌ی انتشارات منتشر می‌شوند و برخی دیگر با هزینه‌ی مؤلف و یا به صورت مشارکتی منتشر می‌شوند. ضمن این‌که بیش‌تر کتاب‌هایی که با سرمایه‌ی مؤلف منتشر می‌شوند، کتاب‌های شاعران کتاب اولی هستند که در فضای نشر کشور، گرفتن هزینه‌ی چاپ از آن‌ها امر مرسومی است.

او در پاسخ به این پرسش که در شرایطی که گفته می‌شود کتاب‌های شعر فروش ندارند، پس چرا این همه مجموعه‌ی شعر منتشر می‌شود، این‌گونه پاسخ می‌دهد: باید ببینیم مجموعه‌ی شعرها در مقابل چه چیزی فروش ندارند؟ چون به نظر من، هر کتاب شعر اگر از پخش، پرزنت و کیفیت ادبی خوبی برخوردار باشد، قابلیت یک چاپ را دارد. ضمن این‌که اگر هم فروش نداشته باشد، باز نمی‌توانیم کتاب شعر چاپ نکنیم؛ زیرا این موضوع باعث حذف کل فرایند تولید شعر می‌شود و در این شرایط تنها شاعران وابسته به نهادهای خاص کتاب چاپ می‌کنند و مردم هم فکر می‌کنند کل شاعران همان‌ها هستند.

این شاعر و ناشر با بیان این‌که در انتشارات نصیرا تنها کتاب‌هایی منتشر می‌شوند که از نظر کارشناسان تأیید فنی گرفته باشند، بیان می‌کند: ما به عنوان ناشر حاضر به انتشار هر کتابی نیستیم؛ وگرنه بسیاری هستند که حاضرند پول بدهند تا کتاب‌شان را چاپ کنیم، ولی ما ویترین انتشارات خود را هم درنظر می‌گیریم و نمی‌خواهیم آن را خراب کنیم.

او سپس می‌افزاید: ما در مملکت‌مان شاعر زیاد داریم که طبیعتا خیلی‌ از آن‌ها در سطح شاعر نیستند و مردم هم مسلما شعر آن‌ها را نمی‌خوانند. حالا شاید اگر ممیزی آزادتر شود، وضعیت شعر بهتر هم شود. ولی در هر صورت فکر می کنم در همین وضعیت هم کتاب شعر خوب فروش خواهد رفت.

***جمع‌های محفلی به شعر و ادبیات آسیب زده است

حسین فاضلی، مدیر انتشارات بوتیمار، نیز که برای حضور در نمایشگاه کتاب پیش رو حدود 70 عنوان مجموعه شعر عرضه می‌کند، به ایسنا می‌گوید: ما در انتشارات خود از تمام امکان‌ها برای تبلیغ کتاب‌های‌مان استفاده می‌کنیم، از حضور مؤلفان در بین مخاطبان گرفته تا پخش کتاب‌ها در بین منتقدان و ارسال آن‌ها به رسانه‌ها؛ زیرا معتقدیم که نظر منتقدان تأثیر زیادی در دیده شدن کتاب‌ها می‌گذارد.

این شاعر و ناشر با این‌که فروش مجموعه‌ی شعر شاعران را بسته به تلاش ناشر برای پخش و تبلیغات درست آن‌ها می‌داند، اما با این حال معتقد است: با این‌که منتقدان باید در نقد کتاب‌ها با استقلال رأی برخورد کنند، اما متأسفانه می‌بینیم که به صورت سفارشی نقد می‌نویسند و به دنبال کشف چهره نیستند. نوشتن نقدهای رفاقتی و جمع‌های محفلی باعث آسیب خوردن به کل جریان شعر و ادبیات شده و محفل‌گرایی باب شده است. همین موضوع باعث شده است که اگر از سوی شاعر توانایی در یکی از روستا‌های دورافتاده مجموعه‌ی شعری منتشر شود، نقدی بر آن نوشته نشود و نهایتا به حذف او منجر شود.

او در ادامه درباره‌ی انتشار مجموعه‌ی شعر در انتشارات بوتیمار نیز اظهار می‌کند: تعدادی از کتاب‌ها با سرمایه‌ی انتشارات، تعدادی به صورت مشارکتی و تعدادی هم با هزینه‌ی مؤلف منتشر می‌شوند. البته تمام کتاب‌ها کارشناسی می‌شوند؛ وگرنه بسیاری هستند که به ما مراجعه می‌کنند وحاضرند تا با هزینه‌ی خودشان کتاب‌شان را منتشر کنیم، ولی ما دل‌مان برای آن‌ها می‌سوزد و سعی می‌کنیم آن‌ها را از انتشار کتاب منصرف کنیم.

فاضلی درباره‌ی فروش کتاب شعر نیز می‌گوید: فروش کتاب شعر به عوامل متعددی مانند تبلیغات ناشران و پرداختن منتقدان به آن‌ها بستگی دارد، ضمن این‌که الآن رشد و توسعه‌ی فضاهای مجازی و استفاده از اینترنت تأثیر زیادی بر روی خرید کتاب شعر گذاشته است؛ به طوری که فضا را از حالت عینیت درآورده و به سمت انتزاعی شدن پیش می‌برد. کتاب هم که مقوله‌ای عینی است و در این شرایط فروش کتاب سخت شده است و منظورمان از فروش خوب فروش مثلا 1000نسخه‌یی آن است، چون تیراژ کتاب‌ها در ایران در حد 1000 نسخه است که برای جمعیت چند ده میلیونی ایرانی تقریبا ناچیز است.

او در ادامه، شهرت، شخصیت و سابقه‌ی ادبی را در فروش رفتن کتاب شعر مؤثر می‌داند و در این‌باره نیز می‌گوید: به خاطر این مسائل کتاب‌فروشی‌ها بیش‌تر کتاب‌های این‌گونه افراد را در کتاب‌فروشی خود قرار می‌دهند که همین مسأله باعث دلخوری دیگر مؤلفان هم می‌شود.

فرزاد گمار، خبرنگار ایسنا