كوچ امنيتي واشنگتن به شرق دور و تاثير آن بر خاورميانه

چين در حال قدرت گيري در چهار سطح اقتصادي،‌ سياسي، نظامي و فني است و تنها در سطح فرهنگي در مقياس كلان است كه با ضعف هايي مواجه است. به هر صورت آمريكا كه تمايل داشت پس از كمونيسم روسي خود را ميدان دار جهان نو معرفي كند در اين زمينه با چين دچار مشكل شده است. در چنين فضايي اگر نزديكي رفتاري روسيه را به چين در عرصه بين المللي مورد مطالعه دقيق تر قرار بدهيم بهتر مي توانيم به چرايي تغيير رفتاري آمريكا در برخي زمينه هاي استراتژيك از جمله كوچ امنيتي آن به آسيا بخصوص در حوزهاي شرق و جنوب شرق پي ببريم. طي چند سال اخير آمريكا بارها نشان داده است كه تمايل دارد تمركز خود را در ديگر نقاط جهان كم كرده و آن را به سمت شرق و جنوب شرق آسيا سوق دهد.

قدرت گيري اقتصادي – سياسي چين و تقويت بازي هاي امنيتي روسيه از جمله دلايل مهم آن است. چين تنها طي چند سال گذشته توانسته با عبور از كشورهاي مختلف از جمله انگليس،‌ آلمان، ‌ژاپن و ... به دومين اقتصاد دنيا تبديل شود. در حال حاضر تنها آمريكا از اين كشور بالاتر ايستاده است. اما نشانه هايي زيادي وجود دارد كه مي گويد پكن در آينده نه چندان دور اقتصاد آمريكا را نيز پشت سر خواهد گذاشت. اين مسئله امنيت ملي آمريكا را در داخل كشور و همچنين در حوزهاي مختلف جغرافيايي و استراتژيك در سراسر دنيا تهديد مي كند. بنابراين واشنگتن مجبور است براي كنترل چين و حفظ موقعيت خود تمركز رفتاري خود را معطوف به شرق و جنوب شرق آسيا كند. اما اين مسئله مستلزم كم كردن بار امنيتي و نظامي در ديگر حوزها بخصوص خاورميانه است. شكي در اين نيست كه اقتصاد انرژي يكي از مهمترين دلايلي است كه آمريكا را در خليج فارس نگه داشته است. حتي بسياري از كارشناسان بر اين اعتقاد هستند كه جنگ ها و دخالت هاي سال هاي پس از 11 سپتامبر آمريكا در منطقه به خاطر كنترل امنيت انرژي اين منطقه بوده است. برآورده ها نشان مي دهد كه ميزان، كيفيت و هزينه پايين استخراج نفت عراق به تنهايي به انرژي عربستان سعودي و فدراسيون روسيه برتري دارد. بنابراين كنترل شاه كليد هاي اقتصاد انرژي براي آمريكا بسيار مهم است اما به هر حال امنيت آمريكا در حال حاضر به شكل بنيادي از جايي ديگر و در جنوب شرقي آسيا مورد تهديد قرار گرفته است.

اين به آن معنا است كه آمريكا براي رفتن به سمت شرق آسيا بايد از ميزان تمركزش در خليج فارس و منطقه خاورميانه بكاهد. معناي واضح تر اين است كه واشنگتن بايد نيازهاي نفتي و گازي خود را از اين حوزه كم يا قطع كند. كاري كه كم كم در حال انجامش است. آژانس بین‌المللی انرژی در تازه ترين گزارش خود گفته است كه آمريكا در سال 2020 با استخراج «سنگواره‌های نفتی» در تولید نفت از كشورهايي همچون عربستان سعودی و روسیه پیشی مي گيرد و تبديل به بزرگ ترين توليد كننده نفت در جهان مي شود. اين آژانس همچنين تاكيد دارد كه نيازهاي گازي آمريكا به خليج فارس نيز از سال 2016 به پايان خواهد رسيد. اين آمارها مي گويند كه نياز نفتي آمريكا به عربستان و نياز گازي آن به قطر به زودي پايان مي يابد و واشنگتن از اين طريق مي تواند تمركز انرژيك خود را از روي اين دو كشور بردارد.

همين مسئله خود به خود اهميت ثبات سياسي اين دو كشور را براي آمريكا كم مي كند. در چنين شرايطي عربستان و قطر براي جبران فروش مواد خام خود به سمت شرق آسيا و بخصوص چين روي خواهند آورد كه نوع بازي را در اين حوزه تغيير مي دهد. چشم انداز اين تغييرات به سه شكل قابل تصور است. ابتدا كم شدن اهميت سياسي – منطقه اي كشورهاي حاشيه جنوبي خليج فارس براي آمريكا و بي ميلي در حفظ ثبات سياسي آنها، دوم آزاد شدن آمريكا از منطقه خاورميانه براي متمركز شدن بيشتر در منطقه شرق و جنوب شرق آسيا و سوم چرخش اقتصادي كشورهاي حاشيه خليج فارس به سمت چين و حتي هند براي فروش نفت و گاز خود. در چنين شرايطي حتي آمريكا مي تواند براي تخت فشار قرار دادن چين،‌ سياست هاي حمايتي از كشورهاي خليج فارس را تبديل به چالش هاي امنيتي با آنها كند. سفرهاي اخير مقامات آمريكا به منطقه شرق آسيا را مي توان پيش درآمد چنين مسائلي دانست.

باراك اوباما اولين سفر خود را پس از پيروزي در دور دوم انتخابات به اين منطقه و يارگيري از آن اختصاص داده است. به كشورهاي انتخاب شده براي يارگير بيشتر دقت كنيم: ميانمار،‌ تايلند و كامبوج! مسئله ديگر قابل اهميت مقدمه چيني براي اين سفر است. اوباما براي اين كار لئون پانه تا، ‌وزير دفاع خود را براي اين كار انتخاب كرده است يعني به موضوع نگاهي كاملا نظامي و امنيتي دارد و مي خواهد اين پيام را پكن و متحدانش بفرستد.